Astygmatyzm
Pozaosiowa wada optyczna polegająca na różnym miejscu ogniskowania się promieni wpadających do soczewki w płaszczyznach prostopadłych do siebie (w tzw. płaszczyznach tangencjalnej i sagitalnej). Obraz punktu położonego poza osią optyczną układu nie jest punktem, lecz stanowi dwa prostopadłe do siebie owale. Przesuwając się w jedną stronę w stosunku do najlepszego ogniska (patrz rysunek) obraz robi się owalem poziomym, a po przesunięciu w drugą owalem pionowym. W instrumentach optycznych z dużym astygmatyzmem, nawet po najlepszym ustawieniu ostrości, z jasnych obrazów punktowych (np. latarni, gwiazd) będą "strzelać" na bok dodatkowe promienie.
Wielkość astygmatyzmu jest proporcjonalna do stosunku średnicy obiektywu i ogniskowej oraz w przybliżeniu do pierwiastka kwadratowego odległości kątowej obiektu od centrum pola widzenia.
Astygmatyzm pojawia się najczęściej, gdy soczewka obiektywu jest źle wyszlifowana i nie ma symetrii sferycznej lub gdy elementy optyczne instrumentu nie leżą idealnie na jednej linii. Kiedy układ optyczny jest dobrze skorygowany pod kątem astygmatyzmu, ognisko tagnencjalne i sagitalne leżą razem niemal idealnie na płaszczyźnie ogniskowej soczewki (tzw. powierzchni Petzvala). Duży astygmatyzm koryguje się dodatkową cienką soczewką różną w zależności od tego czy ognisko leży przed, za, ponad czy poniżej powierzchni Petzvala.
Obiektywy wolne od astygmatyzmu nazywamy anastygmatami.