Zapewne wiele osób zaintrygowanych jest aparatem Olympus Pen. Celem bliższego poznania tego, już nie aparatu, lecz zjawiska, należy bliżej zapoznać się z osobą pewnego człowieka, twórcy tej niezwykłej historii.

W roku 1933 w mieście Ohnohara, prefektura Kagawa, przyszedł na świat trzeci syn miejscowego wytwórcy ryżowego wina i sosu sojowego. Chłopiec od wczesnych lat wykazywał wrażliwość na piękno krajobrazu i zapamiętale wypełniał swój szkicownik widokiem gór i morza rodzinnych okolic. Jako dziesięciolatek kontynuował swoje zachowywanie krajobrazów, lecz używał już do tego skonstruowanego przez siebie aparatu fotograficznego. Urządził sobie także małą ciemnię fotograficzną, w której uczył się wywoływania filmów. W wakacje prowadził kronikę fotograficzną korzystając z dyskretnie „pożyczonego” od ojca Rolleiflexa, jednak po odkryciu sekretu, ojciec nie wykazał zrozumienia dla pasji syna i obdarował go tanim zabawkowym aparatem. Pod koniec szkoły średniej bohater naszej opowieści był całkowicie zaabsorbowany fotografią, stając się członkiem szkolnego klubu fotograficznego. Fotografem był bardzo zręcznym, co pozwoliło mu wielokrotnie zwyciężać w konkursach fotograficznych.

Yoshihisa Maitani ze swoim „dzieckiem” - aparatem Olympus PEN.

Młody Yoshihisa Maitani, bo właśnie o nim cały czas mowa, zwrócił uwagę na niedomagania współczesnych mu aparatów fotograficznych. Zaproponował własne rozwiązania i jako szesnastolatek stał się autorem 4 patentów w zakresie projektowania aparatów fotograficznych. Maitani bardzo kochał fotografię, jednak nie liczył się z robieniem kariery w tej dziedzinie, a jego zainteresowanie fizyką teoretyczną spowodowało, że rozpoczął studia na Wydziale Inżynierii Mechanicznej Uniwersytetu Waseda, specjalizując się w silnikach samochodowych. Być może nie usłyszelibyśmy kiedykolwiek o panu Maitani, gdyż pod koniec studiów zawarł on porozumienie z firmą samochodową o podjęciu tam pracy po zakończeniu nauki. Zapobiegł jednak temu Eiichi Sakurai, szef zespołu projektowania aparatów fotograficznych w Olympus Optical Co. Ltd. Eiichi Sakurai odkrył w rejestrach patenty Maitani i osobiście zaprosił go do współpracy, a na wiosnę 1956 roku Yoshihisa Maitani stał się najmłodszym członkiem zespołu projektującego aparaty w Olympus Optical Co. Ltd. Spod jego ręki wyszły konstrukcje będące kamieniami milowymi w historii fotografii, charakteryzujące się bardzo świeżym i nieszablonowym podejściem do procesu projektowania.

Yoshihisa Maitani na reklamie Olympusa w magazynie Modern Photography, styczeń 1980 r.

Po okresie swojej aklimatyzacji w firmie, Maitani stanął oko w oko z ogromnym wyzwaniem – miał zaprojektować dobry, poręczny i tani aparat fotograficzny, którego cena nie przekroczyłaby 6.000 Jenów (połowa ówczesnej średniej pensji), a należy tu przypomnieć, że najtańszy wówczas model - Olympus 35 kosztował 23.000 Jenów. Zadanie wyglądało na niemożliwe do wykonania, jednak po dokładnym rozpoznaniu i wykonanych eksperymentach, w czerwcu 1958 pokazał swoje przemyślenia i szkice, a kwintesencją konstrukcji stał się istniejący do dziś arkusz z zapisanymi odręcznie propozycjami:

----- R E K L A M A -----

OBIEKTYWY ZEISS W PROMOCJI BLACK FRIDAY

Zeiss 21/2.8 Loxia (Sony E))

5498 zł 4454 zł

Zeiss 25/2 Batis (SONY E)

5898 zł 5014 zł

Zeiss 85/4 Tele Tessar T* ZM

3998 zł 3399 zł

Zeiss 85/1.4 Milvus ZF.2 (Nikon F)

6998 zł 4549 zł

Nazwa aparatu	MEMO OLYMPUS
Film	35 mm (24 x 18mm, połowa klatki)
Wymiary	100 do 110 mm (sz) x 65 mm (w) x 34 do 36 mm (g)
Waga	Poniżej 400g
Obiektyw	D. Zuiko 28 mm f/3.5, 4 elementy w 3 grupach
Migawka	Copal #000 (Vario), B,1/25 do 1/200 sek., centralna za obiektywem
Nastawianie ostrości	Strefowe z zaskokiem w 3 pozycjach: daleko (od nieskończoności do 5 m), średnio (od 5 m do 2 m), blisko (od 2 m do 1m)
Inne	Pasek na rękę, pokrowiec
Cena	6000 jenów, z pokrowcem
Wielkość produkcji	5000 miesięcznie
Inne	Pokrętła transportu i zwijania filmu znajdują się na tylnej ściance aparatu, górna ścianka płaska – na górze tylko guzik spustowy i sanki akcesoriów

Propozycje zmaterializowały się po akceptacji Działu Sprzedaży, a Maitani, młody projektant, stał się odpowiedzialny za skonstruowanie i wdrożenie tego i następnych modeli aparatu. Proszę zwrócić uwagę na nazwę aparatu – „Memo”. Zapewne ma to wielkie odniesienie do pasji młodego Yoshihisy – chłopaka biegającego ze szkicownikiem, jednak nie on jest autorem ostatecznej nazwy aparatu. Zatrudniony na stałe w Olympus rzecznik patentowy zasugerował: „A może raczej PEN, zamiast MEMO?” i tak już zostało. Format klatki, pionowy 18 x 24 mm, umożliwiający uproszczenie konstrukcji mechanicznej i zredukowanie gabarytów aparatu, a więc obniżenie kosztów produkcji i powiększenie mobilności sprzętu, był bardzo odważnym posunięciem konstruktora, gdyż wcześniejsze konstrukcje formatu połówkowego, choćby Korelle K z 1932 roku, nigdy nie osiągnęły sukcesu rynkowego.

Korelle K - aparat na format połówkowy z 1932 r. Zdjęcie ze strony www.liveauctioneers.com.

Istotną kwestią pozostała konstrukcja obiektywu, Maitani zdecydował, że nie może być żadnego kompromisu w jakości optyki, chociaż przy budżecie wynoszącym 6000 jenów inny projektant umieściłby w aparacie prostą soczewkę monokl o niskiej rozdzielczości, a co najwyżej dwusoczewkowy dublet. Już tworząc założenia konstrukcyjne zaproponował obiektyw czterosoczewkowy, a później nieugięcie obstawał przy konstrukcji typu Zeiss Tessar, wysokiej jakości obiektywu z 4 soczewkami w 3 grupach. Zadania skonstruowania obiektywu podjął się Yoshisada Hayamizu, projektant optyki firmy Olympus, wielki miłośnik astronomii. Ta rewelacyjna konstrukcja optyczna w połączeniu z kompaktowymi gabarytami samego aparatu spowodowała, że gotowy już Pen regularnie był stosowany przez profesjonalnych fotografów, jako drugi, podręczny aparat.

Maitani bardzo entuzjastycznie pracował przy projekcie nowego aparatu, przez wiele miesięcy pracując już w nadgodzinach, aby przedstawić pięć różnych prototypów, które stały się wzruszającą niespodzianką dla szefa zespołu inżynierów. Gotowa konstrukcja miała nieco większe wymiary, niż zakładane, jednak przy tak niewielkiej różnicy aparat prezentował się świetnie. Mimo, że Yoshihisa Maitani miał czysto inżynieryjne zadania przy konstruowaniu aparatu, wykonał dla niego także projekt wzorniczy. Projekt ten okazał się zdecydowanie ciekawszy niż propozycje projektantów wzornictwa przemysłowego spoza Olympus. W październiku 1959 roku, w czterdziestolecie istnienia firmy, dzieło Yoshihisy Maitani zostało wypuszczone już pod oficjalną nazwą Olympus Pen i odniosło ogromny sukces.

Pierwszy prototyp Olympusa Pen z lutego 1959 roku od formatu klatki 18 x 24 mm został nazwany Olympus-18. Jego wygląd oprócz obudowy obiektywu i minimalnie innej górnej ścianki nie różnił się od finalnego Olympusa Pen z października 1959 r.

Co ciekawe, według opowiadań Maitaniego, decyzja o produkcji aparatu zapadała wówczas na samej górze, jednak jeszcze zanim pierwsze egzemplarze aparatu Olympus Pen opuściły fabrykę, jego konstruktor napotkał ogromny problem, bowiem menadżer fabryki Olympusa odmówił produkcji tego, jak to określił, "zabawkowego aparatu". Wówczas Maitani podjął decyzję o zleceniu produkcji innej fabryce, z której taśm produkcyjnych zeszły pierwsze, seryjne egzemplarze Olympus Pen.

Olympus Pen wszedł na rynek w październiku 1959 r. Pen po angielsku znaczy pióro, a nazwa ta została wybrana, gdyż aparat był tak kompaktowy i przenośny, że można go było tak jak pióro nosić w wewnętrznej kieszeni marynarki.

Początkowo aparat sprzedawany był z obiektywem D.Zuiko 28 mm f/3.5, a wkrótce pojawiła się wersja Olympus Pen S o rozszerzonym zakresie czasów otwarcia migawki i dwoma różnymi obiektywami - D.Zuiko 30 mm f/2.8 oraz f/3.5. Olympus. Pen S kosztował już 7000 jenów i gdy Maitani go opracował, to wspomniany wcześniej menadżer fabryki, który odmówił produkcji Pena, błagał, aby pozwolono mu go produkować.

Pen wywołał w latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych ubiegłego wieku światowy boom na aparaty formatu połówkowego, dzięki czemu firma odniosła bezprecedensowy sukces handlowy w postaci sprzedania ponad 17 milionów sztuk aparatów serii Pen.

Olympus Pen EE z 1961 roku dzięki zastosowaniu selenowego światłomierza i automatyce był prawdziwym aparatem typu "point and shoot".

Pierwsza generacja Olympus Pen uzupełniona została kolejnymi modelami, w których Yoshihisa Maitani położył szczególny nacisk na efektywność pracy. Zajmując się pracami, których celem było połączenie światłomierza z funkcjonowaniem aparatu, przedstawił projekt, który już jako Olympus Pen EE w 1961 roku zaspokoił oczekiwania użytkowników o małym doświadczeniu fotograficznym. Aparat automatycznie ustawiał poprawną ekspozycję, a obiektyw o stałej ostrości zapewniał dobry obraz, fotografujący miał tylko jedno zadanie - wycelować i po prostu nacisnąć guzik spustowy. Pen EE był interesująca konstrukcją, a dział handlowy firmy uznał, że nabywcy bez wahania zapłacą za niego 10 000 jenów, mimo przedstawienia przez Yoshihisę Maitani wyceny na 8000 jenów. Przewidywania okazały się słuszne.

Olympus Pen EE-2 Gold Version został wyprodukowany z okazji sprzedaży 2 milionów egzemplarzy aparatów serii Pen. Nie był on przeznaczony do sprzedaży, a jedynie był dawany jako prezent największym dilerom Olympusa.

W następnym roku pojawił się kolejny model - Olympus Pen EES, który był pierwszym na świecie aparatem z programowaną migawką. Stosownie do poziomu oświetlenia, zmieniał się jej czas otwarcia. Jeszcze w tym samym 1962 roku pojawił się topowy modeli serii - Olympus Pen D, oferujący niemal profesjonalne rozwiązania, w tym znakomity obiektyw ze światłem f/1.9, krótki czas otwarcia migawki 1/500 sek. i odczyt pomiaru światła w wizjerze. Ostatnie duże zmiany zaszły w modelu Olympus Pen EM z 1965 roku, posiadającym elektroniczną migawkę z zakresem czasów od 30 sekund do 1/500, a przede wszystkim automatyczny transport i przewijanie powrotne filmu. Model ten wywarł ogromny wpływ na przyszłość technologii elektronicznych i automatyzacji w aparatach fotograficznych.

Olympus Pen D z 1962 r. posiadał bardzo jasny obiektyw F.Zuiko 32 mm f/1.9, krótki czas otwarcia migawki 1/500 sek. i odczyt pomiaru światła w wizjerze.

Olympus Pen EM produkowany był w latach 1965-66 i posiadał obiektyw F.Zuiko 35 mm f/2.

Oczywiście grubym błędem byłoby sądzić, że wymienione powyżej modele serii Pen, to wszystko na co było stać Yoshihisę Maitani i firmę Olympus. Po drodze były jeszcze warianty modelu D oraz liczna grupa wersji EE, z której ostatni model pojawił się na rynku w 1981 roku. Modyfikacji podlegało wiele funkcji aparatu, przede wszystkim automatyzacja procesu pomiaru światła, czy konstrukcja kolejnych obiektywów. Perełką kolekcjonerską o obecnie bardzo wysokiej cenie jest niezwykle rzadko spotykany model Pen W, znany również jako Pen Wide, krótko produkowany w latach 1964/1965.

Olympus Pen W z 1964 r. przeznaczony był dla fotografii szerokokątnej. Dzięki temu zyskał on szerokokątny obiektyw E.Zuiko 25 mm f/2.8 - odpowiednik 35 mm na pełnej klatce. Jego cena wynosiła 10000 jenów.

Największą niesprawiedliwością wobec Yoshihisa Maitani byłoby przemilczeć jego najbardziej niesłychaną konstrukcję - najbardziej niekonwencjonalną na świecie lustrzankę z wymiennymi obiektywami i połówkowym formatem zdjęć. Był to Olympus Pen F. Ten wypuszczony w 1963 roku aparat o małych gabarytach, cechował się wieloma niezwykłymi rozwiązaniami technicznymi, choćby układem celownika, gdzie matówka ułożona była pionowo, lustro odchylało się w bok, a obraz podawany był do okularu systemem pryzmatów i lustra, czy unikalną migawką rotacyjną. Przy okazji konstruowania aparatu Pen F, Yoshihisa Maitani uzyskał ponad 50 patentów.

Olympus Pen F z 1963 roku był pierwszą i jedyną w świecie lustrzanką na format połówkowy z wymiennymi obiektywami.

Do Olympusa Pen F producent oferował ok. 20 wymiennych obiektywów Zuiko, wśród których można było znaleźć modele: 20 mm f/3.5, 25 mm f/2.8, 25 mm f/4, 38 mm f/1.8, 38 mm f/2.8, 38 mm f/2.8 Pancake, 38 mm f/3.5 Macro, 40 mm f/1.4, 42 mm f/1.2, 60 mm f/1.5, 70 mm f/2, 100 mm f/3.5, 150 mm f/4, 250 mm f/5, 400 mm f/6.3, 800 mm f/8 Mirror, 50-90 mm f/3.5, 100-200 mm f/5.

Kolejna wersja - Pen FT została zaprezentowana w 1966 roku i posiadała wbudowany pomiar światła TTL, wskazanie w celowniku wartości przysłony i samowyzwalacz.

Olympus Pen FT z 1966 roku posiadał wbudowany pomiar TTL.

I to właściwie cała historia Olympus Pen, chociaż w telegraficznym skrócie, a co dalej...

Dalej to mamy już XXI wiek, oraz istotny komunikat. W dniu 5 sierpnia 2008 roku, Olympus w porozumieniu z Panasonic zaanonsował wprowadzenie nowego systemu aparatów cyfrowych z wymienną optyką, gdzie istotą jest ta sama wielkość matrycy, jak w lustrzankach standardu Cztery Trzecie, a cechą konstrukcyjną brak lustra i pryzmatycznego układu celownika, co umożliwia istotne zredukowanie gabarytów aparatu przy zachowaniu jakości zdjęć, jaką osiąga się w lustrzankach. System ten nazwano Mikro CzteryTrzecie. A gdzie jest Pen? Zapewne już przeczytaliście newsy, jakie obiegły świat rankiem 16 czerwca 2009 r. To jest właśnie PEN! Oglądając model Olympus E-P1 bez wahania możemy stwierdzić, że należy on do tej wielkiej rodziny, zapoczątkowanej 50 lat wcześniej.

Podobieństwo między Olympusem E-P1 a Pen F jest uderzające.

Oczywiście sposób pracy cyfrowego E-P1 zdecydowanie odbiega od tego, co potrafił jego starszy, analogowy brat sprzed pięćdziesięciu lat. Jednak wystarczy spojrzeć jak aparat wygląda, wystarczy spojrzeć na wygrawerowany na korpusie napis: „OLYMPUS PEN Since 1959” i już wiadomo, co trzymamy w rękach - najnowszy model legendarnej już serii aparatów fotograficznych Olympus Pen, która narodziła się 50 lat temu, najnowszy model serii kultowych aparatów, cenionych za niezwykłą jakość zdjęć, osiągających obecnie wysokie ceny na rynku kolekcjonerskim. Aparat będący hołdem dla Yoshihisa Maitani i innych inżynierów, którzy przyczynili się do światowych sukcesów firmy Olympus.

Wygrawerowany na obudowie Olympusa E-P1 napis „OLYMPUS PEN Since 1959” ma przypominać, że zapoczątkowana 50 lat temu historia aparatów serii Pen jeszcze się nie zakończyła.

Informacje o produktach firmy Olympus można znaleźć na stronie www.olympus.pl, a za tydzień przyjrzymy się bliżej lustrzankom Olympus OM.