Tekst ten ma na celu uświadomienie początkującemu miłośnikowi astronomii kilku faktów, które być może pozwolą mu dowiedzieć się więcej na temat podstawowych zasad astronomii obserwacyjnej, a przez co zbliżą go do sprecyzowania swoich potrzeb odnośnie sprzętu.

Wypada chyba zacząć od zasadniczego stwierdzenia, iż nie ma teleskopu uniwersalnego. Zupełnie inne wymagania postawi swojemu teleskopowi miłośnik obserwacji obiektów mgławicowych, inne obserwator planet i księżyców, a jeszcze inne astrofotograf. W tekście tym skupię się więc tylko na omawianiu sprzętu dla obserwatora wizualnego. Teleskop do astrofotografii to w rzeczywistości dość skomplikowany zestaw, w którym podstawę stanowi dobry (czytaj drogi) montaż i tak naprawdę jest to temat na zupełnie inny, obszerny artykuł.

----- R E K L A M A -----

ZASZALEJ NA ŚWIĘTA

Sony 70-200/2.8 FE GM OSS - KOMIS

6298 zł

Sony 600/4 FE GM OSS - KOMIS

47999 zł

Sony 24-70/2.8 FE GM - KOMIS

3799 zł

Fujifilm GFX 50S II (2262 zdj.) - KOMIS

10999 zł

Zastanawiając się nad zakupem własnego teleskopu, warto przyjrzeć się na początek sprzętowi jakim dysponuje typowy zaawansowany miłośnik astronomii. Okazuje się, że najczęściej nie jest to jeden teleskop lecz w zasadzie trzy instrumenty, z których każdy jest pożyteczny i często wykorzystywany:

1. mała lornetka przeglądowa
2. duża lornetka lub mały teleskop soczewkowy (refraktor)
3. duży teleskop stacjonarny

Początkujący miłośnik astronomii, zainteresowany zakupem swojego pierwszego instrumentu, powinien na początku odpowiedzieć sobie na pytanie, na ile poważne jest jego zainteresowanie. Czy istnieje szansa, że za rok astronomia będzie nadal jego konikiem? Jeśli mamy co do tego najmniejsze choć wątpliwości, proponuję rozpocząć zakupy od punktu 1.

Lornetka przeglądowa jest niezastąpionym instrumentem w przypadku obserwacji mgławic, galaktyk, gromad gwiazdowych, komet, gwiazd zmiennych czy meteorów. W rękach doświadczonego i zapalonego miłośnika astronomii może stać się prawdziwie pożytecznym instrumentem dającym nawet obserwacje o sporej wartości naukowej. W ręku początkującego może być doskonałym narzędziem do nauki gwiazdozbiorów, wyszukiwania najbardziej popularnych obiektów mgławicowych i po prostu w obyciu z obserwacjami oraz nocnym niebem.

Dobra lornetka ma jeszcze jedną ważną zaletę. Jest to w zasadzie instrument uniwersalny, doskonały do wykorzystania w turystyce, ornitologii, myślistwie czy też zwykłym oglądactwie. Jeśli więc po jakimś czasie astronomia nam się znudzi, nie będziemy musieli za wszelką cenę pozbywać się lornetki, lecz z powodzeniem będziemy mogli ją wykorzystać w innych dziedzinach.

Problem leży jednak w tym, że, podobnie jak w przypadku teleskopu, nie ma lornetki uniwersalnej. Inne parametry są bowiem przydatne w np. ornitologii, a inne w astronomii. Tak więc powszechnie uważa się iż idealną lornetką dzienną (ornitologia, turystyka, polowania dzienne) są modele o powiększeniu 10x i obiektywie 35-42 mm. Za najlepsze lornetki nocne uważa się te o źrenicy wyjściowej na poziomie 7 mm, czyli modele 7x50, 8x56 i 9x63. Z prostego uśrednienia wynika, że najbardziej uniwersalną będzie lornetka o parametrach 10x50. Sprawdzi się ona doskonale zarówno w dzień jak i w nocy.

Gdy mamy już lornetkę przeglądową, warto zastanowić się nad punktami 2 i 3. Kolejność zakupów zależy od bardzo prozaicznego czynnika, czyli od miejsca naszego zamieszkania. Gdy mieszkamy w bloku z małym balkonem i na poważne obserwacje musimy wyjeżdżać, na przykład za miasto, warto na początek zainwestować w dużą lornetkę lub mały teleskop przenośny (tzw. traweler). Jeśli mieszkamy w domu jednorodzinnym i mamy możliwość obserwacji na przykład ze swojego ogródka, warto od razu przejść do punktu trzeciego.

Takim najprostszym, a jednocześnie w zupełności wystarczającym teleskopem do obserwacji wizualnych jest teleskop systemu Newtona na montażu dobsona. Nie nadaje się on do astrofotografii i ze względu na prosty azymutalny montaż maksymalne użyteczne powiększenia kończą się w nim na poziomie 200x. Jego zaletami są jednak duże ilości zbieranego światła, prostota konstrukcji i cena. W Polsce już za kwotę 1500-1700 zł możemy kupić 20 centymetrowe dobsony firm takich jak Sky Watcher (model Synta 203/1200), Celestron (SkyHopper 203/1200) czy Orion (XT8 203/1200). Jeszcze taniej kosztował nas będzie ten sam model tylko w wersji ze zwierciadłem 15 cm. Tutaj jednak musimy pogodzić się często z mniejszym bo 1.25" wyciągiem okularowym.

Trzeba pamiętać jeszcze, iż sam teleskop to połowa sukcesu. Drugą połowę stanowią dobrze dobrane okulary. W przypadku wyżej wymienionych instrumentów dobrym uzupełnieniem będzie tu zestaw trzech okularów:

• 2 calowy o ogniskowej na poziomie 35-42 mm, który da powiększenie na rzędu 30x i pole widzenia dochodzące do 2 stopni. Okular taki świetnie nada się do obserwacji obiektów mgławicowych i jasnych gwiazd zmiennych. W granicach 200 zł można tu nabyć dobrej jakości okulary RKE Soligora lub E-Luxy Celestrona.
• 1.25 calowy okular Plossla o ogniskowej 12-20 mm dający powiększenie 60-100x doskonale nadający się do gromad kulistych, otwartych, słabszych komet czy gwiazd zmiennych. Okular taki da się kupić już za kwotę około 90 zł.
• 1.25 calowy okular o ogniskowej 5-8 mm, który da nam powiększenie 150-240x idealne do obserwacji planet i Księżyca. Tutaj pojawia się problem, bowiem okulary plossla o takiej ogniskowej mają najczęściej mały odstęp źrenicy, więc obserwacje nimi są mało komfortowe ze względu na tzw. "machanie rzęsami po soczewce okularu". Rozwiązać problem można na dwa sposoby: drogi, związany z zakupem okularu na przykład lantanowego i tańszy związany z zakupem soczewki Barlowa 2x, która z okularem Plossla o ogniskowej 10-16 mm da nam wymagane powiększenia.

Jeśli chodzi o punkt drugi naszego zestawu obserwacyjnego, to tutaj mamy największe możliwości wyboru. Możemy bowiem postawić na tanie lecz sprawdzone w astronomii lornetki rosyjskie BPC 20x60 i 26x70, chińskie lub japońskie Celestrony, Vixeny, Oriony czy też Taigi o obiektywach 70-80 mm, duże lornety z obiektywami 100 mm lub też drogie lecz wyśmienite Fujinony FMT-SX 16x70.

Mając już jednak lornetkę przeglądową klasy 10x50, możemy zdecydować się na zakup nie drugiej lornetki, lecz małego refraktora przenośnego na przyzwoitej jakości statywie fotograficznym. W tanim wariancie dobrze sprawdzają się tu proste achromaty klasy 80/400, w wariancie droższym modne ostatnio semiapochromaty klasy 80 mm firm takich jak Williams Optics czy Orion. W najdroższym wariancie można zainwestować w apochromaty o podobnej wielkości obiektywu.

Żeby nie być gołosłownym i nie operować na samych ogólnikach poniżej znajdują się cztery przykładowe zestawy:

Wersja ekonomiczna (koszt niecałe 2200 zł):

1. lornetka Delta Optical Silver 7x50 lub 10x50 - 390 zł
2. lornetka BPC 20x60 - 400 zł
3. dobson 150/1200 - 1000 zł
• okular plossl 32 mm - 150 zł
• okular plossl 12-15 mm - 90 zł
• soczewka barlowa 2x - 110 zł

Wersja średnia (koszt 4300 - 5300 zł):

1. lornetka Minolta Activa 10x50 - 800 zł
2. duża lorneta 80-100 mm - 1500 zł lub
   refraktor semiapo 66-80 mm ze statywem foto - 2500 zł
3. dobson 203/1200 - 1200 zł
• okular Soligor RKE 2" 32 mm - 225 zł
• okular plossl 10-16 mm - 90 zł
• okular lantanowy 5-8 mm - 450 zł

Wersja dla osób z zasobnym portfelem (koszt od 10 tys. zł w górę):

1. lornetka Minolta Activa 10x50 lub Fujinon FMT-SX 10x50 - 800-2700 zł
2. refraktor ze szkłem ED klasy 80 mm ze statywem 3000-4500 zł
3. teleskop zwierciadlany 20-25 cm lub refraktor apochromatyczny 10-15 cm na montażu paralaktycznym - od 4000 do ponad 10000 zł
   • okular 2" o dużym polu widzenia - około 1000 zł
   • lantanowy zoom 8-24 mm - 670 zł
   • lantan lub ortoskop 5-8 mm - 500 zł

Przykładowa wersja marzeń (ponad 50 tys. zł):

1. lornetka Swarovski SLC 8x56 - 6900 zł
2. apochromat Takahashi SKY-90II 90/500 z montażem 18000 zł
3. teleskop Meade LX-200GPS 12" - 25000 zł
   • okular 2" Panoptic 41 mm - 2000 zł
   • lantan zoom 8-24 mm - 670 zł
   • lantan Vixen LVW o ogniskowej około 8-13 mm - 850 zł
   • nasadka kątowa 2" Wiliams Optics dielektrczna - 1500 zł
   • soczewka Barlowa dobrej klasy - 500 zł

Oczywiście każdy doświadczony miłośnik astronomii w ramach swoich gustów i upodobań może przytoczyć zupełnie inne przykłady. Można też łączyć ze sobą dwa różne warianty cenowe konstruując zestawy pośrednie. Niewątpliwą zaletą podanych powyżej przykładów jest to, iż nawet wariantem najprostszym daje się bez problemów uprawiać astronomię na przyzwoitym amatorskim poziomie.