Kadrowanie zdjęć panoramicznych
6. Typy panoram
 Rysunek 5.27. To zdjęcie zostało wykadrowane do formatu panoramicznego (pionowego), aby podkreślić główny motyw — Święty Krzyż o świcie |
 Rysunek 5.28. Panorama pozioma — reportaż — mecz na kieleckim stadionie |
Panoramy poziome
Pod pojęciem panoramy poziomej kryją się wszystkie typy panoram odwzorowane w poziomym kadrze. Są to zarówno panoramy niepełne typu długi widok (ich odpowiednikiem są zdjęcia z aparatów Flatback), panoramy niepełne cylindryczne, ukazujące wycinek rzeczywistości (podobne do tych tworzonych aparatami typu Swing-Lens), panoramy łukowe, panoramy dookólne cylindryczne o polu widzenia w poziomie 360°, a w pionie najczęściej między 60 a 120°, jak i panoramy sferyczne o polu widzenia 360 na 180°.
Tworząc panoramy poziome, najłatwiej zastosować reguły i schematy kompozycji, ponieważ pozioma orientacja kadru jest najczęściej używaną, a dla widza wydaje się najbardziej naturalną, odpowiadającą polu widzenia człowieka. Nie można jednak dać się uwieść samej magii panoramicznego formatu i na przykład zbyt wydłużać panoramę lub ująć na niej zbyt wiele elementów. Również w tym przypadku sprawdza się zasada, że mniej znaczy więcej.
W poziomych kadrach dobrze sprawdzają się prawie wszystkie schematy kompozycji. Wyjątkami mogą być kompozycje oparte na liniach poziomych i perspektywie powietrznej, ponieważ ujęte w poziomy kadr dadzą wrażenie zbytniego wydłużenia zdjęcia oraz zbyt silnego „ściśnięcia” motywu. W panoramach poziomych na pierwszy plan wysuwają się linie i wszelkie podziały pionowe, których rozplanowanie w przestrzeni kadru łatwiej zauważyć, ponieważ kontrastują z dłuższym (poziomym) bokiem kadru i są rozmieszczone na szerszej (czytanej od lewej do prawej, poziomej) przestrzeni niż linie poziome (rysunek 5.29).
 Rysunek 5.29. Panorama pozioma o polu widzenia w poziomie ok. 180° — Sopot |
Panoramy typu długi widok oraz panoramy cylindryczne niepełne i dookólne wydają się najodpowiedniejsze dla ujęć krajobrazowych. Stosuje się je również do fotografii wnętrz, architektury, portretów grupowych, planów sytuacyjnych, zjawisk meteorologicznych i innych rozległych obiektów i sytuacji. To najbardziej klasyczny rodzaj panoram, który sprawdza się niemal we wszystkich tematach fotograficznych.
Zdjęcia składowe do panoram poziomych niepełnych wykonuje się stosunkowo łatwo. Jeśli fotografujemy odległy motyw, można obejść się bez statywu — dla większości fotografujących obracanie aparatu tak, aby linia horyzontu znajdowała się na tym samym poziomie, nie stanowi trudności. W przypadku panoram cylindrycznych pełnych statyw jest często niezbędny, szczególnie gdy obiekty w kadrze znajdują się blisko aparatu.
Tworząc zdjęcia składowe, należy pamiętać o różnicach w kadrowaniu panoram niepełnych poziomych, obejmujących wycinek pola widzenia, a dookólnych panoram cylindrycznych o polu widzenia 360° w poziomie.
W przypadku panoramy niepełnej fotografujący decyduje, jaki fragment rzeczywistości ujmie na zdjęciu, a co pozostanie poza obrębem kadru.
Przy dookólnej panoramie cylindrycznej prezentowanej w formie poziomego kadru kompozycja sprowadza się do wyboru miejsca, z którego panorama będzie fotografowana, oraz decyzji, jaki obszar poniżej i powyżej linii horyzontu obejmie. Ważny jest wybór ogniskowej obiektywu, a więc pola widzenia w pionie. Efektem użycia zbyt dużej ogniskowej będzie długie i wąskie zdjęcie. W takim kadrze elementy zdjęcia mogą wydać się zbyt „ściśnięte”, a całość niemożliwa do objęcia wzrokiem, a przez to niezachęcająca do obejrzenia. Im krótsza ogniskowa, tym większe pole widzenia w pionie. Odwzorowana w poziomym kadrze panorama będzie wyższa, a więc bardziej atrakcyjna dla oglądającego, jednak wszelkie linie poziome poza linią horyzontu ulegną zniekształceniu.
Coraz popularniejsze stają się panoramy sferyczne. Przedstawione w formie wirtualnych wycieczek pozwalają obejrzeć „od środka” wnętrza budynków. Wykorzystywane są również do pokazania ciekawych miejsc na zewnątrz. Wzbogacają internetowe strony biur podróży, handlu nieruchomościami czy portale miejskie.
Tworząc panoramę sferyczną, nie można ominąć niekorzystnych i niechcianych elementów krajobrazu. Podobnie jak w przypadku panoram cylindrycznych dookólnych trzeba dobrze wybrać punkt, z którego zostaną wykonane ujęcia składowe. W przypadku panoram, które mają być prezentowane jako wirtualne wycieczki, fotografuje się najczęściej ze środka pomieszczenia. Jeśli prezentuje się panoramę sferyczną w poziomym kadrze (rzut sfery na płaszczyznę), trzeba zdecydować, który fragment przestrzeni znajdzie się na środku panoramy, a który po bokach.
Wśród panoram poziomych można wyodrębnić — z uwagi na sposób odwzorowania — wszelkie panoramy w kształcie łuków. Mogą one wyglądać jak połówki małych planet lub panoramy poziome z wygiętym horyzontem. Swoim kształtem sugerują odbiorcy, iż jest to zdjęcie ogromnej powierzchni kuli ziemskiej, i optycznie powiększają fotografowany obszar. Zazwyczaj łuki stosuje się do fotografii krajobrazowej (rysunki 5.30 – 5.34).
 Rysunek 5.30. Panorama typu długi widok — Boka Kotorska |
 Rysunek 5.31. Panorama cylindryczna niepełna — Kielce |
 Rysunek 5.32. Panorama cylindryczna dookólna — Planta |
 Rysunek 5.33. Panorama sferyczna — Szydłów |
 Rysunek 5.34. Panorama (łuk) — Adriatyk |
Panoramy pionowe
Pionowe panoramy przyciągają wzrok, gdyż widzowi takie zdjęcia wydają się o wiele bardziej dynamiczne od klasycznych, poziomych kadrów. Ujmują rzeczywistość w sposób różny od tego, w jaki postrzega ją człowiek (oko ludzkie widzi obraz w układzie horyzontalnym), zawężając pole widzenia w poziomie i poszerzając je w pionie. Zmusza się przy tym odbiorcę do oglądania świata z niecodziennej perspektywy.
Pionowe panoramy charakteryzują się większym polem widzenia w pionie niż w poziomie (rysunek 5.35). Podobnie jak w przypadku panoram poziomych mogą być obrazami typu długi widok, niepełnymi panoramami cylindrycznymi czy nawet dookólnymi panoramami cylindrycznymi.
 Rysunek 5.35. Panorama pionowa — Kielce |
Błędy kompozycyjne w pionowych panoramach wydają się bardziej widoczne niż w panoramach poziomych, dlatego wymagają one bardzo starannego planowania, a ich kadrowanie bywa trudne.
Podobnie jak w przypadku poziomych panoram, nie można skupić się tylko na formacie zdjęcia, wydłużając je ponad miarę. Szczególnie ważne jest zachowanie równowagi i unikanie pustych obszarów (puste, bezchmurne niebo czy zbyt duża, nudna przestrzeń poniżej fotografowanego budynku). O wiele większe znaczenie niż w panoramach poziomych ma tu umiejscowienie linii poziomych, w tym linii horyzontu. Umieszczona zbyt nisko da wrażenie przytłaczającego nieba (chyba że jest to zabieg celowy), umieszczona zbyt wysoko również może zaburzyć równowagę zdjęcia i podkreślić niezbyt interesującą powierzchnię łąki czy tafli jeziora.
W panoramach pionowych — inaczej niż w poziomych — na pierwszy plan wysuwają się poziome elementy, dlatego wspomniana wcześniej kompozycja, oparta na przenikających się poziomych warstwach i perspektywie powietrznej, wydaje się idealna dla pionowych kadrów. Ciekawie prezentują się też ujęcia pokazujące motywy przed, nad i za fotografującym (ołtarz, sufit, organy kościoła lub morze, niebo, budynki na brzegu).
Zdjęcia składowe do panoram pionowych wymagają od fotografa dużej wprawy. Statyw jest bardzo pomocny, gdyż fotografując bez niego, łatwo „zgubić” pion. Połączone w programie graficznym zdjęcia dadzą nie prosty, a przechylony na bok kadr, z którego trudno będzie w sposób atrakcyjny wyodrębnić to, co miało znaleźć się na panoramie.
Zdjęcia panoramiczne pionowe można wykonywać zarówno w formacie niepełnym, jak i 360° (rysunki 5.36 – 5.39). Najpopularniejsze są kadry obejmujące w pionie zakres widzenia do 220° — zawierające podłogę/ziemię i sufit/niebo. Świetnie nadają się do pokazania długich, wąskich obiektów, jak wodospady, strumienie, mosty, wysokie drzewa, budynki, ale także ciekawie skomponowane kadry przedstawiające urozmaicony krajobraz. W wersji ruchomej (np. Flash) można za ich pomocą pokazać na przykład ciekawe wnętrze — od sufitu do podłogi. Swoją formą podkreślają wysokie obiekty poprzez eliminację bocznych elementów, które mogą zaburzyć perspektywę. Świetnie oddają warstwowe zjawiska atmosferyczne, na przykład poziomy i warstwy chmur na niebie, poziomy roślinności na zboczach gór itp.
 Rysunek 5.36. Klasyczna panorama pionowa — pola we Wzdole Rządowym |
 Rysunek 5.37. Klatka schodowa w Muzeum Sztuki Użytkowej w Pradze |
 Rysunek 5.38. Panorama o polu widzenia w pionie wynoszącym około 200° — Pieskowa Skała |
 Rysunek 5.39. Tryptyk z panoram pionowych — trzy różne ujęcia tego samego miejsca o zachodzie słońca tworzą razem abstrakcyjną kompozycję — Kielce |
Panoramy kołowe
Szczególnym typem projekcji jest panorama kołowa, zwana małą planetą, a czasami także panoramą polarną. W klasycznym ujęciu jej pole widzenia w poziomie obejmuje 360°, a pole widzenia w pionie — najczęściej od 60 (panorama kołowa z panoramy dookólnej cylindrycznej) do 180° (panorama kołowa z panoramy sferycznej). Istnieją także małe planety z panoram niepełnych, ale są to bardziej twory graficzne niż zdjęcia pokazujące rzeczywistość.
Ponieważ panoramy kołowe ukazują dookólny widok w poziomie, nie można wyodrębnić z niego najciekawszych elementów, jak w przypadku klasycznych kadrów. W tym wypadku niezwykle ważny jest wybór miejsca, z którego chce się fotografować (miejsce centralne planetki po jej złożeniu), aby na całej długości panoramy znajdowały się interesujące motywy.
Wybierając temat do małej planety, trzeba pamiętać, że taka forma odwzorowania musi mieć tzw. mocne punkty. Regularna sfera o pustym środku, jak na przykład ujęta w takiej formie łąka, nie przyciągnie wzroku oglądającego. Dużo lepiej sprawdzi się mała planeta, na której powierzchni znajduje się na przykład dom i kilka drzew. Najważniejszy jest wybór miejsca, w którym fotograf wykonuje zdjęcia, gdyż ten punkt będzie punktem centralnym kadru. Jeśli zostanie wybrane miejsce, tak aby odległości od fotografowanych obiektów były równe, przedstawione na panoramie obiekty będą miały taką samą wielkość (ich rozmiary będą prawidłowo odwzorowane). Wybór miejsca w pobliżu obiektu spowoduje jego deformację na zdjęciu, co jest charakterystyczne dla obiektywów szerokokątnych. Obiekt na panoramie będzie przedstawiony jako o wiele większy niż te położone dalej.
W przypadku panoram kołowych wynikowy kadr najczęściej ma formę kwadratu. Małe planety są przedstawiane zazwyczaj centralnie, a elementy znajdujące się na widnokręgu są rozmieszczone w miarę regularnie (rysunek 5.40). Jeśli pojawi się element dominujący, jak na przykład wielkie drzewo, wysoki pojedynczy budynek itp., warto pokazać taką planetę w kadrze niesymetrycznym, aby zrównoważyć ten element i przesunąć środek ciężkości zdjęcia.
 Rysunek 5.40. Panorama kołowa symetryczna — Adriatyk |
Zdjęcia składowe do panoram kołowych są najbardziej wymagające. Aby prawidłowo złożyć panoramę, trzeba zachować stały poziom linii horyzontu. W tym celu aparat między kolejnymi zdjęciami musi być trzymany na tej samej wysokości. Panoramy kołowe, szczególnie te tworzone we wnętrzach, są narażone na błędy wynikające z błędu paralaksy, więc statyw z głowicą panoramiczną jest czasami niezbędny. Panoramy takie wymagają także dobrych obiektywów, głównie szerokokątnych lub typu rybie oko.
Decydując się na panoramę o polu widzenia 360 × 180°, można eksperymentować ze sposobem odwzorowania w programie graficznym, tworząc małe planety, na których nie tylko grunt jest centrum kadru, ale także niebo.
Panoramy kołowe można tworzyć zarówno z krajobrazów przyrodniczych lub miejskich, jak i wnętrz. Osoby doświadczone potrafią wykonać dobrą panoramę z ludźmi, na przykład reportażową. Za ich pomocą można kreować całkiem nową rzeczywistość. Trzeba tylko pamiętać, iż w procesie obróbki i składania w całość wiele elementów na zdjęciu ulega sporej deformacji, jedne są wyolbrzymione, inne przestają być widoczne. Poziom podłogi/gruntu będzie uformowany w kulisty kształt, elementy na horyzoncie zostaną zwężone u dołu i będą się rozszerzać wraz z wysokością. Im niższe i mniej zróżnicowane elementy przy horyzoncie, tym bardziej płaska i nieciekawa będzie się wydawała panorama. Najefektowniej prezentują się panoramy pokazujące kadry, na których występuje duże zróżnicowanie elementów — na przemian wysokich i niskich, jak na przykład budynki w mieście (rysunek 5.41).
 Rysunek 5.41. Panorama kołowa z urozmaiconym horyzontem, niesymetryczna — Zamek Krzyżtopór |
Panografie
Panografia polega na chaotycznym nałożeniu nachodzących na siebie poszczególnych kadrów składowych, tworzących artystyczny nieład i przypadkową kompozycję, z której wyłania się spójny obraz. Technikę tę można stosować nie tylko do wykonywania zdjęć o formacie panoramicznym, ale także do prezentowania w niekonwencjonalny sposób klasycznych kadrów i ujęć. Niektórzy mylnie używają pojęcia panografia na określenie całej fotografii panoramicznej (rysunek 5.42).
Charakterystyczny dla tych obrazów jest brak regularnych kształtów i krawędzi. Do panografii stosuje się takie same zasady kadrowania jak do pozostałych typów panoram, ale należy przy tym brać pod uwagę jej kształt końcowy. Ten typ montażu można stosować do zdjęć krajobrazowych przyrodniczych, miejskich, do zdjęć wnętrz, detali i wszelkich abstrakcji. Z uwagi na czasochłonny proces wykonywania zdjęć składowych panografii raczej nie stosuje się do tematów, które charakteryzują się szybką zmiennością w czasie i ruchomymi elementami.
Inne wariacje
Zdjęcie panoramiczne może posłużyć do wykonania wielu wariacji i zaskakujących modyfikacji. Większość aplikacji graficznych umożliwia przekształcanie zdjęć w niezwykły sposób. Pozwalają one na kreowanie nowej rzeczywistości albo obrazów zupełnie abstrakcyjnych i nierealnych. Ograniczeniem jest jedynie wyobraźnia i umiejętności obsługi danej aplikacji.
Oto przykłady zabawy ze zdjęciem panoramicznym:
 Rysunek 5.43. Wariacja z panoramy dookólnej — Zamek Krzyżtopór |
 Rysunek 5.44. Wariacja z panoramy kołowej — Tokarnia |
 Rysunek 5.45. Wariacja z panoramy poziomej — Chęciny |
Inne książki wydawnictwa Helion S.A.:
Optyczne.pl jest serwisem utrzymującym się dzięki wyświetlaniu reklam. Przychody z reklam pozwalają nam na pokrycie kosztów związanych z utrzymaniem serwerów, opłaceniem osób pracujących w redakcji, a także na zakup sprzętu komputerowego i wyposażenie studio, w którym prowadzimy testy.