W kolejnej lekcji Fotoszkoły Sony α zapoznamy się z techniką używania lampy błyskowej. Wydaje się ona być nie zawsze chcianym, lecz często nieodzownym wyposażeniem każdego fotoamatora. Czemu niezbędnym? Ponieważ mało kto dysponuje sprzętem tak wysokiej klasy, by mógł wykonywać zdjęcia przy świetle zastanym w każdych warunkach. Wręcz przeciwnie – na ogół brakuje dostępnego światła i jedynym ratunkiem jest użycie lampy błyskowej. Poza tym nie każde światło zastane jest atrakcyjne na tyle, żebyśmy nie chcieli go zmodyfikować. Czemu zaś korzystamy z niej niechętnie? Wydaje się, że wynika to najczęściej ze złych doświadczeń związanych z prostymi wbudowanymi lampami, dostępnymi np. w kompaktach. Często słyszy się – „Ja nie lubię zdjęć z lampą”. Przy czym, najczęściej osoby takie mówią to przez pryzmat doświadczeń z prostym błyskiem na wprost, dającym faktycznie nieciekawe, płaskie oświetlenie.

W lekcji tej pokażemy, że lampa ma zdecydowanie więcej możliwości, niż mogłoby się wydawać. Zapoznamy Was z podstawowymi pojęciami i techniką. Poznacie pojęcia takie jak liczba przewodnia, minimalny czas synchronizacji, poznacie różne tryby pracy lampy. Wszystko to powinno pozwolić z większym zrozumieniem spojrzeć na to przydatne w pracy fotografa narzędzie.

----- R E K L A M A -----

OFERTA BLACK FRIDAY

Sony A7R IV (15263 zdj.)

8299 zł 7054 zł

Fujifilm GFX 100S (443 zdjęcia)

13999 zł 12599 zł

Leica Q2 Monochrom (3252 zdj.)

19999 zł 17999 zł

Canon 28-70/2 RF L USM

10999 zł 9899 zł

Sony α550 oraz lampa Sony HVL-F42AM

Tak jak we wszystkich wcześniejszych lekcjach, w przykładach posługiwać się będziemy lustrzanką Sony α550, posiłkując się zewnętrzną lampą błyskową Sony HVL-F42AM. Możliwości tego tandemu bardzo dobrze nadają się do omówienia różnych technik wykonywania zdjęć z lampą.

Liczba przewodnia

Jednym z ważniejszych parametrów lampy błyskowej, jest to, jak mocno jest ona w stanie oświetlić scenę. Moc lampy podawana jest za pomocą tzw. liczby przewodniej. Jest to maksymalna odległość na jaką zostaną poprawnie oświetlone obiekty, zakładając, że użyta została przysłona f/1.0 oraz czułość ISO 100. Przykładowo, liczba przewodnia 50 oznacza, że przy parametrach f/1.0 oraz czułości ISO 100, poprawnie zostaną oświetlone obiekty oddalone aż 50 metrów od aparatu. Przysłona f/1.0 jest oczywiście w większości przypadków nieosiągalna, jednak nic nie stoi na przeszkodzie, by podaną liczbę przewodnią przeliczać dla innych parametrów ekspozycji. Liczbę przewodnią traktować można jako iloczyn użytej przysłony i maksymalnego zasięgu oświetlenia. Jeżeli więc użyjemy przysłony f/2.0, to lampa o liczbie przewodniej 50 będzie miała zasięg 25 metrów. Dla przysłony f/5.0 będzie to już 10 metrów itd.

Wpływ przysłony na zasięg błysku Sony α550 + Sony 18–55 mm f/3.5-f/5.6 DT SAM

Przysłona f/4.0

Przysłona f/5.6

Przysłona f/8.0

Przysłona f/11.0

Przysłona f/16.0

Przysłona f/22.0

Zasięg lampy możemy iluzorycznie powiększać, zwiększając czułość. Wyższa czułość sprawi przecież, że oświetlone przez lampę obiekty będą wydawać się jaśniejsze, a co za tym idzie, uzyskamy efekt taki, jakby zwiększał się faktyczny zasięg lampy. Jak napisaliśmy powyżej, standardowo liczbę przewodnią definiuje się dla czułości ISO 100. Jeżeli jednak zastosujemy czułość większą, np. ISO 400, to maksymalny zasięg lampy zwiększy się dwukrotnie. I tak, lampa o liczbie przewodniej 50, przy przysłonie f/5.0 oraz czułości ISO 400, będzie miała zasięg błysku wynoszący 20 metrów.

Wpływ czułości na zasięg błysku Sony α550 + Sony 18–55 mm f/3.5-f/5.6 DT SAM

ISO 200

ISO 400

ISO 800

ISO 1600

ISO 3200

ISO 6400

Zwiększanie czułości wiąże się oczywiście z takimi konsekwencjami jak wzrost szumów, dlatego nie jest to zupełnie bezkarny sposób zwiększania zasięgu błysku. Poza tym, moc światła maleje z kwadratem odległości – czyli bardzo szybko. Jeżeli błyskając na wprost będziemy chcieli dobrze oświetlić odległe obiekty, to będziemy zmuszeni bardzo mocno oświetlić obiekty znajdujące się blisko aparatu. Czasem może być wręcz niemożliwe takie dobranie parametrów, by nie spowodować prześwietlenia pierwszego planu.

Zdjęcie z prześwietlonym pierwszym planem Sony α550 + Sony 18–55 mm f/3.5-f/5.6 DT SAM

Siłą rzeczy moc błysku musi zostać zmniejszona, kosztem utraty szczegółów w tle. Tak właśnie wygląda więc większość amatorskich zdjęć wykonanych wbudowaną lampą błyskowa – mocno oświetlony pierwszy plan i tło niknące w mroku.

Dobrze naświetlony pierwszy plan i mrok w tle Sony α550 + Sony 18–55 mm f/3.5-f/5.6 DT SAM

Im lampa błyskowa jest silniejsza, tym staje się bardziej uniwersalna – możemy oświetlać bardziej odległe obiekty i większe pomieszczenia. Lampa wbudowana lustrzanki Sony α550 ma liczbę przewodnią 12, wystarczającą jedynie do prostego doświetlania blisko położonych obiektów. Znacznie większe możliwości oferują dedykowane lampy zewnętrzne. Najmniejsza z nich, Sony HVL-F20AM ma liczbę przewodnią 20 oraz kompaktowe rozmiary.

Lampa HVL-F20AM, HVL-F42AM oraz HVL-F58AM

Bardziej zaawansowana lampa HVL-F42AM oferuje już liczbę przewodnią 42, najbardziej zaś zaawansowany model HVL-F58AM udostępnia liczbę przewodnią 58.

Warto jeszcze wspomnieć o jednym istotnym aspekcie liczby przewodniej. Współczesne, zaawansowane lampy błyskowe są na tyle inteligentne, że ograniczają pole błysku w zależności od użytej ogniskowej. Jeżeli wykonujemy zbliżenia teleobiektywem, lampa nie musi przecież oświetlać całego pokoju – wystarczy, że skieruje strumień światła w miejsce widziane przez obiektyw.

Oczywiste jest, że jeżeli lampa koncentruje błysk w wąskim strumieniu światła, to bardziej oświetli znajdujące się w nim obiekty, niż jeżeli musi ona błysnąć szeroko, oświetlając cały pokój. Dlatego właśnie podając liczbę przewodnią lamp błyskowych, określa się również ogniskową, dla której jest ona osiągana. Podane wcześniej wartości lamp Sony uzyskiwane są dla ogniskowej 105 mm. Stosowanie krótszych ogniskowych będzie konsekwentnie obniżało faktyczną liczbę przewodnią lampy. Sony podaje owe zależności w instrukcjach obsługi swoich lamp błyskowych.

Podsumowując, liczba przewodnia 42, np. w lampie HVL-F42AM, oznacza, że błyskając na wprost, przy ogniskowej 105 mm, przy przysłonie f/1.0 oraz czułości ISO 100, oświetlimy obiekty w odległości do 42 metrów od lampy. Zmiana przysłony i czułości stosownie zmieni zasięg lampy. Zmieni ją również użyta ogniskowa – im krótsza, tym kosztem zasięgu oświetlony będzie szerszy obszar sceny.

Istotne jest, że powyższe parametry dotyczą błysków na wprost. Jak dowiemy się w dalszej części lekcji, zewnętrzne lampy błyskowe oferują szereg innych możliwości, a wtedy realny zasięg jest już znacznie trudniejszy do przewidzenia.

Uważny czytelnik być może zauważy, że w dotychczasowych rozważaniach uwzględnialiśmy parametry ekspozycji takie jak przysłona czy czułość matrycy, pomijany był natomiast czas migawki. Jaki jest wpływ tego parametru w przypadku korzystania z lampy błyskowej dowiemy się w następnym punkcie.

Czas migawki, a lampa błyskowa

Błysk lampy jest niezwykle silny, ale krótki. Warto sobie to uświadomić, by zrozumieć, że wykonując zdjęcia z lampą matrycę naświetlamy tak naprawdę na dwa sposoby – światłem zastanym oraz światłem pochodzącym z błysku. Możemy wpływać na proporcje pomiędzy tymi dwoma czynnikami, co zaprezentujemy w dalszej części lekcji. Zanim jednak przejdziemy do omówienia wpływu czasu migawki na pracę z lampami błyskowymi, zagłębić się musimy w pewne techniczne szczegóły budowy i działania typowej lustrzanki cyfrowej.

Wiedza, która będzie nam potrzebna dotyczy sposobu działania migawki. Jak wiemy, jest to ta część aparatu, która odsłania na określony czas element światłoczuły, czyli matrycę w przypadku aparatu cyfrowego. W kompaktach migawkę realizuje się elektronicznie – sygnał z matrycy jest po prostu sczytywany jedynie przez określony czas.

Natomiast w zdecydowanej większości współczesnych lustrzanek stosowane jest rozwiązanie mechaniczne, tzw. migawka szczelinowa. Polega ona na tym, że element światłoczuły odsłaniany jest za pomocą luki, powstałej pomiędzy dwoma przewijanymi kurtynami. Im luka jest większa, tym przez dłuższy czas element światłoczuły będzie naświetlany. Przy krótkich czasach migawki luka pomiędzy kurtynami jest mniejsza, niż rozmiar matrycy. Luka przewija się więc przez nią, odsłaniając kolejne fragmenty matrycy.

Migawka szczelinowa z lustrzanki Sony α700

Gdy korzystamy jedynie ze światła zastanego, nie ma problemu. Jest ono dostępne przez cały czas, gdy najmniejsza nawet szczelina przewija się nad matrycą. Zupełnie inaczej sytuacja wygląda, gdy scenę oświetlamy również za pomocą światła błyskowego. Błysk jest bardzo krótki – na tyle krótki, że w jego trakcie odsłonięta powinna być cała matryca. W przeciwnym wypadku za pomocą błysku naświetlona będzie jedynie ta część, która w danej chwili była odsłonięta za pomocą szczeliny. Pojawia się więc minimalny czas, przy którym cała matryca naświetlona zostanie poprawnie za pomocą błysku – określana minimalnym czasem synchronizacji. Różni się on pomiędzy aparatami, w przypadku lustrzanki Sony α550 wynosi 1/160 sekundy. Przy takim właśnie czasie, szczelina utworzona pomiędzy kurtynami migawki jest na tyle duża, że pozwala na naświetlenie całej matrycy naraz, w trakcie błysku.

Co stanie się, gdy spróbujemy wykonać zdjęcie z krótszym czasem? W trakcie wyzwolenia błysku druga kurtyna zasłania już zdjęcie i jego dolna część jest nieoświetlona. Efektu takiego nie da się jednak uzyskać za pomocą tandemu Sony α550 oraz lampy HVL-F42AM. Elektronika tego aparatu porozumiewa się z lampą i gdy jest ona włączona, nie pozwala w normalnym trybie używać czasów migawki krótszych niż 1/160 sekundy.

Zewnętrzne lampy błyskowe rozwiązują jednak problem minimalnego czasu synchronizacji za pomocą specjalnego trybu, który w przypadku Sony nazywa się HSS (ang. High-speed synchronization), czyli tzw. synchronizacja z krótkimi czasami migawki. Rozwiązanie to jest proste – lampa nie wykonuje jednego silnego błysku, lecz serię wielu, słabszych, przez cały czas wykonywania zdjęcia. W ten sposób, pomimo że wąska szczelina przesuwa się nad matrycą odsłaniając sukcesywnie jedynie jej część, światło błyskowe jest cały czas „dostępne”. Synchronizacja z krótkimi czasami migawki pozwala na stosowanie dowolnie krótkich czasów migawki, na jakie pozwala aparat. Nie spodziewajmy się jednak, że w ten sposób dysponować będziemy pełną mocą lampy – byłoby to dla niej zbyt duże obciążenie. Stosowanie trybu HSS ogranicza więc zasięg błysku (jego moc) w zamian za możliwość korzystania z krótkich czasów migawki.

Opisywanych kłopotów nie powodują tzw. migawki centralne – zbudowane są one podobnie jak przysłona, czyli składają się z szeregu listków, otwieranych po prostu na odpowiedni czas. Jednak takie rozwiązania spotykane są jedynie w najdroższych, profesjonalnych aparatach średnioformatowych.

To jednak nie koniec kwestii związanych z działaniem migawki szczelinowej. Jak wspomnieliśmy, czas błysku jest krótki – często sporo krótszy niż czas naświetlania. Powstaje więc proste pytanie – kiedy wyzwolić lampę? Podstawowa metoda to wyzwolenie na pierwszą kurtynę, czyli tuż po tym, jak pierwsza kurtyna całkowicie odsłoni matrycę. Jeżeli czas naświetlania jest odpowiednio długi, to matryca pozostanie tak odsłonięta przez jakiś czas i dopiero po chwili zacznie zasłaniać ją druga kurtyna. Możliwe jest jednak tzw. wyzwolenie na drugą kurtynę, czyli tuż przed tym, jak druga kurtyna zacznie zasłaniać matrycę.

Wybór wyzwalania na drugą kurtynę w Sony α550

Te z pozoru skomplikowane ustawienia przekładają się na bardzo konkretne efekty zdjęciowe. Poniższy schemat przedstawia tą samą, dynamiczną scenę przejazdu samochodu, wykonaną przy obu rodzajach synchronizacji.

Schemat błysku wyzwolonego na pierwszą i drugą kurtynę

Domyślnie w wielu aparatach używana jest synchronizacja na pierwszą kurtynę, jednak tworzy ona dość nieintuicyjne obrazy. Poruszający się obiekt silnie oświetlony jest na samym początku za pomocą błysku, po czym rejestrowana jest smuga – ślad ruchu obiektu oświetlanego światłem zastanym. Efekt jest taki, jakby smuga ta znajdowała się przed obiektem. Tymczasem intuicja podpowiada efekt odwrotny, iż smuga powinna znajdować się za nim, pozostawiając ślad swojego ruchu. Właśnie taka sytuacja ma miejsce w drugim przypadku. Najpierw za pomocą światła zastanego rejestrowany jest rozmyty obraz ruchu obiektu, po czym za pomocą błysku naświetlony zostaje jego wyraźny obraz. Dzieje się tak, dlatego że wyzwolenie lampy nastąpiło pod koniec naświetlania, w najpóźniejszym możliwym momencie.

Wpływ światła zastanego na wynikową fotografię regulujemy za pomocą parametrów ekspozycji – to oczywiste. Abyśmy nie byli ograniczeni czasem migawki, lustrzanki posiadają specjalny tryb pracy lampy – synchronizacja z długimi czasami naświetlania. Nie inaczej jest w przypadku lustrzanki Sony α550.

Wybór synchronizacji z długimi czasami naświetlania w Sony α550

Pozwala to stosować błysk lampy z dowolnie długimi czasami otwarcia migawki, przy synchronizacji na pierwszą kurtynę. Dzięki temu wpływać możemy na proporcje pomiędzy pomiędzy światłem zastanym, a światłem błyskowym. Często bywa tak, że chcemy te światła połączyć. Klasycznym przykładem jest nocny portret – ciemne tło naświetlane jest za pomocą odpowiednio długiego czasu ekspozycji, natomiast postać na pierwszym planie – doświetlona błyskiem lampy. Jest to typowe zastosowanie trybu synchronizacji z długimi czasami naświetlania.

Nocny portret z krótkim czasem naświetlania Sony α550 + Sony 24–70 mm f/2.8 Carl Zeiss Vario-Sonnar T*

Nocny portret z długim czasem naświetlania Sony α550 + Sony 24–70 mm f/2.8 Carl Zeiss Vario-Sonnar T*

Sterując odpowiednio czasem migawki wpływamy na udział oświetlenia tła w wynikowym zdjęciu. Gdy czas jest krótki (np. 1/125 jak w powyższym przykładzie) to głównym źródłem światła pozostaje lampa, tło zaś ginie w mroku. Jeżeli będzie to jednak czas odpowiednio długi, nawet w nocy zarejestrujemy wyraźne tło – tak jak w powyższym przykładzie. Aby było to możliwe, musimy podnieść ISO – jeżeli chcemy wykonać takie zdjęcie bez użycia statywu.

Korekcja siły błysku

Choć wiemy już, że maksymalną moc lampy określa się za pomocą liczby przewodniej, nie wiemy jak odbywa się dobór mocy do konkretnych warunków zdjęciowych. Dba o to automatyka lampy w połączeniu z automatyką aparatu za pomocą systemu TTL, starając się uzyskać poprawną ekspozycję zgodną z ustalonym trybem pomiaru światła (patrz lekcja trzecia). Podobnie jak decyzję aparatu w kwestii doboru parametrów ekspozycji mogliśmy zmieniać za pomocą korekcji ekspozycji, tak w przypadku lamp błyskowej dysponujemy opcją korekcji siły błysku. Pozwala to o określoną wartość EV zwiększyć bądź zmniejszyć siłę błysku względem tej, jaką sugeruje automatyka.

Korekcja ekspozycji oraz siły błysku Sony α550
Brak korekcji	Korekcja ekspozycji −1EV, błysku +1EV

Wykonując zdjęcie z użyciem lampy błyskowej dysponujemy więc tak naprawdę dwoma korekcjami – widoczne są one na przedstawionym powyżej zdjęciu menu lustrzanki α550. Za pomocą tych parametrów wpływać możemy w wygodny sposób na proporcje pomiędzy udziałem światła zastanego, a światła błyskowego.

Lampy błyskowe potrafią również działać w trybie manualnym. Sami ustalamy wtedy siłę i „szerokość” błysku – jeżeli z różnych przyczyn nie chcemy korzystać w tej kwestii z automatyki aparatu.

Manualny tryb pracy lampy Sony HVL-F42AM

Pewnym zaskoczeniem dla amatorów może być fakt, że lampy nie są jedynie pomocne w dostarczaniu światła. Pełnią one również ważną rolę w zupełnie innym, niezwykle istotnym aspekcie fotografowania – autofokusie.

Wspomaganie autofokusu

O sposobach działania mechanizmu automatycznego ustawiania ostrości opowiadaliśmy w lekcji piątej. Jak pamiętamy, w lustrzankach najpopularniejsza i najszybsza jest metoda detekcji fazy. Im jest mniej dostępnego światła, tym czujniki w tej technologii mają większy problem w poprawnym ustawieniu ostrości. Z pomocą przychodzą im specjalne mechanizmy wbudowane w zewnętrzne lampy błyskowe, wyświetlając na fotografowanym obiekcie, w podczerwieni, specjalne wzory.

Wzory te nawet w dużych ciemnościach oświetlają obiekty, pomagając poprawnie ustawić ostrość. Oczywiście ich zasięg jest ograniczony, jednak w większości zastosowań jest on wystarczający. Przykładowo, instrukcja lustrzanki α550 wspomina, że wsparcie AF może przestać działać dla ogniskowych większych niż 300 mm. Lampy wbudowane, np. w lustrzance α550, również posiadają możliwość wsparcia autofokusu, jednak w ich przypadku odbywa się to za pomocą serii błysków. Jest to więc metoda znacznie mniej dyskretna.

Zewnętrzna lampa błyskowa

Poznaliśmy już większość podstawowych pojęć technicznych związanych z działaniem lampy błyskowej. W trakcie ich omawiania przewijały się już zalety lamp zewnętrznych nad lampami wbudowanymi, takie jak większa liczba przewodnia czy skuteczniejsze wsparcie autofokusu. To jednak nie koniec ich zalet. Jedną z największych, znacznie poprawiającą możliwości fotograficzne, jest odchylany palnik lampy, zarówno w pionie jak i w poziomie.

Pozwala to kontrolować sposób rozchodzenia się błysku w fotografowanej scenie. Nie musimy już błyskać na wprost, lecz np. do góry bądź na bok. Drastycznie zmienia to wygląd fotografowanej sceny.

Scena oświetlona lampą Sony HVL-F42AM Sony α550 + Sony 18–55 mm f/3.5-f/5.6 DT SAM

Błysk na wprost

Błysk w górę – światło rozprasza się od sufitu

Światło odbite od sufitu rozprasza się po całym pomieszczeniu, tworząc znacznie bardziej miękkie oświetlenie. Znikają ostre cienie, tak charakterystyczne dla błysków na wprost. Scena, dzięki bardziej skomplikowanemu oświetleniu, przestaje być tak płaska, rozkład cieni podkreśla trójwymiarową strukturę przedmiotów. Skierowanie palnika na bok daje podobny efekt, zmienia się tylko kierunek, z którego owe rozproszone światło dociera.

Pewien problem sprawiają zdjęcia w ujęciu portretowym. Gdy obrócimy aparat na bok, lampa oświetla przedmioty z boku. Nie zawsze jest to pożądane, może tworzyć niekorzystne cienie. Można poradzić sobie z tym, stosując tzw. brackety, czyli specjalne mocowania, do których przypina się lampę błyskową, zamiast do gorącej stopki aparatu. Bracket taki pozwala na obracanie lampy, dzięki czemu może być ona ustawiona pionowo również w trakcie wykonywania zdjęć o pionowej orientacji. Sony wprowadziło w lampie HVL-F58AM pomysłowe rozwiązanie Quick Shift Bounce, pozwalające obrócić całą lampę zamocowaną na gorącej stopce, dzięki czemu niepotrzebne staje się korzystanie z bracketów.

Obracany palnik w lampie Sony HVL-F58AM

Oświetlanie sceny światłem odbitym wiąże się oczywiście ze zmianą zasięgu błysku. Sposób rozchodzenia się takiego błysku zależy od wielu czynników, takich jak odległość od sufitu, jego kolorystyka oraz kształt. Im mocniejsza lampa, tym mamy większą pewność, że niezależnie od tych czynników, światło rozproszy się po pomieszczeniu dostatecznie silnie. Istnieją jednak oczywiście sytuacje skrajnie niekorzystne, np. wysoki drewniany kościół, w którym światła lampy błyskowej tak naprawdę nie ma od czego odbić.

Zewnętrzne lampy błyskowe udostępniają również szereg innych, dodatkowych funkcji. Pierwsza z nich, to wspomniany już tryb HSS, pozwalający stosować dowolne czasy migawki. Do pozostałych funkcji należą natomiast:

Błysk stroboskopowy

Tryb ten pozwala na wykonanie serii błysków w trakcie pojedynczego zdjęcia. Ilość oraz częstotliwość błysków wybierana jest ręcznie. Czas naświetlania zdjęcia powinien być oczywiście nie krótszy, niż czas potrzebny na wykonanie wybranej liczby błysków. Przykładowo, jeżeli wybierzemy opcję 10 błysków z częstotliwością 5 błysków na sekundę, czas migawki powinien wynosić co najmniej 2 sekundy.

Błysk stroboskopowy pozwala wykonywać charakterystyczne zdjęcia ruchu – wykonując niejako wielokrotną ekspozycję fotografowanego obiektu. Szybkie wykonywanie kolejnych błysków nie pozwala lampie całkowicie się naładować, dlatego trudno oczekiwać, by poszczególne błyski składowe w trybie stroboskopowym mogły mieć pełną moc. W przypadku lampy HVL-F58AM siłę błysku ustalić można na wartość 1/8, 1/16 lub 1/32 pełnej mocy.

Błysk modelujący

Lampy błyskowe pozwalają sprawdzić, jak oświetlona będzie scena ich błyskiem. Podstawową możliwością jest pojedynczy błysk – tzw. Test Flash. Pozwala to m.in. zmierzyć poziom światła światłomierzem. Jeżeli chcemy jednak naocznie ocenić np. rozkład cieni na scenie, skorzystać możemy z tzw. błysku modelującego. W przypadku lampy HVL-F58AM, przez cztery sekundy oświetla ona scenę serią mini błysków. Opcja ta pozwala zorientować się czy niezbędne są korekty w ustawieniu lampy jeszcze przed wykonaniem właściwego zdjęcia.

Balans bieli

Korzystanie z lampy błyskowej ma jeszcze jedną zaletę – znaną temperaturę barwową światła, która wynosi na ogół około 5500K. Skoro lampa doskonale wie ile ona wynosi, aparat nie musi „zgadywać” balansu bieli. Dla pewności, sami wybrać możemy pozycję balansu bieli w menu aparatu, wskazującą na użycie lampy błyskowej.

Wybór odpowiedniego balansu bieli w lustrzance Sony α550

Niestety, korzystanie z lampy błyskowej w niektórych sytuacjach może nam jednak przysporzyć pewnych problemów w kwestii poprawnego balansu bieli. Problem taki pojawia się, gdy zdjęcia wykonujemy w miejscach oświetlonych światłem z temperaturą barwową wyraźnie odmienną od tej występującej w lampie. Temperatura barwowa 5500K, jaką posiadają lampy, dostosowana jest do światła w południe słonecznego, pogodnego dnia. Jeżeli wykonamy zdjęcie np. przy świetle żarowym, na fotografii uzyskamy niezgodność balansu bieli. Przyjrzyjmy się jeszcze raz fotografii wykonanej w nocy, za pomocą lampy, w otoczeniu sodowych lamp ulicznych.

Portret nocny, balans bieli "na lampę błyskową" Sony α550 + Sony 24–70 mm f/2.8 Carl Zeiss Vario-Sonnar T*

Ustawienie balansu bieli na lampę błyskową powoduje zupełnie błędne zinterpretowanie koloru śniegu znajdującego się w tle. Sama postać, oświetlona przede wszystkim błyskiem lampy, ma natomiast dość dobrze oddane barwy.

Jak radzić sobie w takiej sytuacji? Istnieją właściwie tylko dwa rozwiązania. Po pierwsze, można zastosować specjalne nakładki mocowane do lampy, które odpowiednio ocieplają bądź oziębiają błysk. Można w ten sposób dostosować (choćby w przybliżeniu) temperaturę barwową lampy i światła zastanego. Po drugie, można tak dobierać kadry i siłę błysku, by w fotografii główną rolę odgrywało światło błyskowe – wtedy udział źle ustawionego balansu bieli będzie znikomy.

Dyfuzor, nakładki

Jak wspomnieliśmy wcześniej, współczesne, automatyczne lampy błyskowe potrafią dostosować strumień światła do ogniskowej użytego obiektywu. Potrafią to robić w ograniczonym zakresie – od kąta widzenia obiektywu o ekwiwalencie ogniskowej 24 mm do ogniskowej 105 mm. Gdy stosujemy ogniskowe dłuższe niż 105 mm, nie ma większego problemu – błysk jest po prostu „szerszy” niż obraz rejestrowany przez aparat. Jeżeli jednak zastosujemy obiektyw szerokokątny o ogniskowej mniejszej niż 24 mm, pojawia się problem – część sceny nie będzie poprawnie naświetlona. Producenci lamp błyskowych rozwiązują ten problem, dostarczając dyfuzor – specjalną nakładkę przypinaną do lampy.

Dyfuzor wbudowany w lampę Sony HVL-F42AM

Dyfuzor taki rozprasza światło błysku, zwiększając efektywny kąt jego strumienia. Pozwala to korzystać przy użyciu dyfuzora z ogniskowych zaczynających się od 16 mm.

Nieśmiertelnym wręcz partnerem lamp błyskowych jest również tzw. biała karteczka. W niektórych modelach (np. HVL-F58AM) jest ona wręcz wbudowana w lampę.

Celem owej białej karteczki jest dodatkowe rozproszenie błysku bezpośrednio w kierunku fotografowanego obiektu. Gdy kierujemy palnik do góry, rozpraszając światło np. o sufit, na scenie tworzą się charakterystyczne cienie, typowe dla światła górnego.

Dodatkowa powierzchnia umieszczona tuż przy palniku sprawia, że część światła trafia na scenę inną droga, niwelując np. cienie pod oczami. Praktyczne zastosowanie tej techniki zobaczyć możemy na przykładzie prezentowanej poprzednio scenki przykładowej. Dla przejrzystości prezentujemy obok siebie zdjęcia wykonane za pomocą lampy skierowanej ku sufitowi, z użyciem białej kartki oraz bez niej. Dla porównania przypominamy również schemat oświetlenia odbitego od sufitu.

Scena oświetlona lampą Sony HVL-F42AM Sony α550 + Sony 18–55 mm f/3.5-f/5.6 DT SAM

Błysk w górę – światło rozprasza się od sufitu

Błysk w górę – dodatkowo zastosowana biała karteczka

Wyraźnie widać jak zastosowanie białej kartki wpływa na scenę – pojawia się niejako drugie źródło światła, „na wprost od aparatu”. Zmniejsza ono cienie pochodzące od rozproszonego światła odbitego od sufitu.

Wielu fotografom nie wystarcza jednak sposób rozpraszania światła powstały przez odbicie od sufitu i/lub białej kartki, m.in. dlatego że cienie są wtedy zbyt ostre. Istnieją setki różnych dodatkowych nakładek rozpraszających nakładanych na lampę błyskową. Najczęściej są to różne wersje dyfuzora, połączonego często z dodatkowymi powierzchniami rozpraszającymi światło. Elementy można te łączyć w różny sposób, np. zakładając dyfuzor rozpraszający światło, z lampą skierowaną ku sufitowi oraz dodatkowo białą kartką – w ten sposób uzyskujemy silnie rozproszone światło docierające od sufitu wsparte światłem bezpośrednim, odbijającym się od białej kartki.

Wszystko po to, by uzyskiwać jak najbardziej naturalne, rozproszone światło. Stosowanie tego rodzaju metod, jak już wspominaliśmy, odbywa się oczywiście kosztem zasięgu błysku. Dlatego nawet największa liczba przewodnia, zdecydowanie wystarczająca do błysków na wprost, może okazać się niewystarczająca.

Podsumowanie podstawowych technik

Po zapoznaniu się z podstawowymi technikami stosowania lamp błyskowych, sprawdźmy naszą wiedzę w praktyce. Posłużymy się w tym celu klasycznym rodzajem fotografii – portretem. Doskonale nadaje się on do tego celu, ponieważ ludzka twarz świetnie ukazuje układ cieni generowany przez oświetlenie.

Portret – błysk lampy wbudowanej Sony α550 + Sony 24–70 mm f/2.8 Carl Zeiss Vario-Sonnar T*

Pierwsze zdjęcie wykonaliśmy lampą błyskową wbudowaną w aparat. Generuje ona typowo płaskie i nieciekawe efekty. Bliskie położenie odbłyśnika od osi obiektywu generuje typową zmorę tego typu fotografii – efekt czerwonych oczu. Dodatkowym problemem jest zachowanie wszelkich odblaskowych powierzchni – w tym przypadku skórzanego fotela. Centralne oświetlenie na wprost nadaje mu zbyt duży, nienaturalny blask.

Portret – błysk na wprost lampy Sony HVL-F42AM Sony α550 + Sony 24–70 mm f/2.8 Carl Zeiss Vario-Sonnar T*

Drugie zdjęcie wykonaliśmy za pomocą lampy zewnętrznej, ale również błyskającej wprost na modelkę. Efekt jest, jak widać podobny do poprzedniego. Trochę większe oddalenie palnika sprawia, że efekt czerwonych oczu jest mniej intensywny.

Portret – błysk „na sufit” lampy Sony HVL-F42AM Sony α550 + Sony 24–70 mm f/2.8 Carl Zeiss Vario-Sonnar T*

Znacznie ciekawsze efekty zdjęciowe pojawiają się, gdy odchylimy palnik w górę, kierując go na sufit. Miękkie, rozproszone oświetlenie generuje znacznie przyjemniejsze dla oka cienie – bardziej przypominające warunki naturalne. Znika również problem efektu czerwonych oczu. Jedynym mankamentem tej techniki jest fakt, że światło rozproszone od sufitu jest światłem górnym – generuje więc m.in. niekorzystne cienie pod oczami.

Portret – błysk „na sufit” wraz z karteczką, lampa Sony HVL-F42AM Sony α550 + Sony 24–70 mm f/2.8 Carl Zeiss Vario-Sonnar T*

Ostatnie zdjęcie wykonaliśmy również kierując lampę na sufit, jedynie pod większym kątem, tak by przymocowana biała karteczka odbijała światło w stronę modelki. Technika ta stwarza najbardziej naturalnie wyglądające fotografie – twarz jest naturalnie oświetlona światłem górnym, jednak biała karteczka niweluje w pewnym stopniu niekorzystne cienie. Dodatkowo światło od niej odbite dodaje blasku oczom fotografowanej osoby, znacznie ożywiając postać.

Zdalne sterowanie lampą

Jeżeli myślicie, że to już koniec możliwości lamp błyskowych, to jesteście w błędzie. Lampę błyskową możemy bowiem jeszcze... zdjąć z aparatu. Podstawowa metoda polega na wykorzystaniu kabla synchronizacyjnego – dzięki czemu lampę trzymać możemy np. w pewnym oddaleniu od aparatu, w odległości ograniczonej długością kabla.

Jeszcze inną, jedną z najciekawszych funkcji zostawiliśmy jednak na koniec. Istnieje bowiem możliwość zdalnego wyzwalania lamp błyskowych. Funkcja sterowania bezprzewodowego znajduje się we wszystkich lustrzankach Sony i realizowana jest z lampami systemowymi HVL-F58AM, HVL-F42AM, HVL-F56AM oraz HVL-F36AM. Modele lustrzanek bez wbudowanej lampy -α850 i α900 – wymagają jako sterownika lamp HVL-F20AM lub HVL-F58AM. Ponadto, lampa HVL-F20AM może służyć jedynie jako sterownik, nie jako lampa pracująca bezprzewodowo.

Praca w trybie zdalnego sterowania lampą nie jest ani trochę bardziej skomplikowana, niż praca z lampą zamocowaną na stopce aparatu. Musimy jedynie wybrać tryb pracy bezprzewodowej w aparacie oraz ten sam tryb wybrać w naszej lampie błyskowej.

Wybór trybu bezprzewodowego lampy w Sony α550

Co więcej, w konfiguracji takiej wciąż działa automatyka błysku, możemy również dokonywać korekcji jej siły. Możemy również przełączyć lampę w tryb manualny i ręcznie ustalić zarówno siłę jak i zasięg błysku.

Typowe ograniczenia odległości w komunikacji bezprzewodowej lamp i lustrzanek systemu Sony α

Ponieważ sterowanie lampą odbywa się za pomocą serii błysków, sterowana lampa musi być widoczna – nie powinniśmy pomiędzy nią, a aparatem wstawiać żadnych przedmiotów. Istnieją również pewne ograniczenia co do wzajemnych odległości aparatu od obiektu oraz obiektu od lampy. W typowych zastosowaniach powinny się one zawierać w granicach od 1 do 5 metrów. Jeżeli stosujemy krótkie czasy migawki, czyli wykorzystujemy tryb HSS lampy błyskowej, odległości te są mniejsze, ze względu na mniejszy zasięg błysku. Szczegółowe tabelki wskazujące zalecane odległości znajdują się w instrukcji obsługi lamp Sony.

Praca ze zdalnym wyzwalaniem lamp, mimo że prosta i wygodna, zaczyna już przypominać pracę studyjną. Kontrolujemy w niej przecież położenie i siłę światła błyskowego, mało tego – możemy wyzwalać kilka lamp jednocześnie. Zastosowań tego typu pracy jest więc wiele i wcale nie sprowadzają się one jedynie do zadań profesjonalnych. Możemy np. kreatywnie oświetlać postać w fotografii portretowej. Innym zastosowaniem jest makrofotografia – dzięki dużej swobodzie ustawienia lampy możemy w pełni kontrolować uzyskiwane efekty. Przyjrzyjmy się, jak różne położenie zdalnie wyzwalanej lampy Sony HVL-F42AM wpływa na uzyskiwany efekt.

Różne położenie lampy wyzwalanej bezprzewodowo Sony α550 + Sony Macro 100 mm f/2.8

Lampa na wprost

Lampa z lewej strony

Lampa z prawej strony

Lampa z prawej, górnej strony

Lampa z tyłu, po prawej stronie

Różne położenie lamp diametralnie wpływa na wygląd i odbiór sceny. Nie jest zaskoczeniem, że najmniej ciekawie prezentuje się scena z przednim, centralnym oświetleniem. Tak właśnie wyglądałaby również przy próbie zastosowania lampy wbudowanej.

Prezentowana sekwencja zdjęć możliwa była do wykonana właściwie tylko dzięki zdalnemu wyzwalaniu lamp – w innym wypadku (np. przy zastosowaniu kabla), zadanie to byłoby zdecydowanie trudniejsze.

Podsumowanie

Być może jesteście lekko zaskoczeni ilością technicznych aspektów posługiwania się lampą błyskową. Świadczy to o tym, jak potężne może być to narzędzie. Różnorodność trybów pracy, zdalne wyzwalanie, różnego rodzaju nasadki – dzięki jednej lampie błyskowej wkraczamy w zupełnie nowy świat możliwości. Bardziej zaawansowani amatorzy posiadają nawet kilka lamp, co znacząco zwiększa te możliwości.

Stosowanie lamp błyskowych zaburza oświetlenie sceny, tracimy więc naturalność zdjęcia wykonanego jedynie w świetle zastanym. Jednak jeżeli tylko uwolnimy się od myślenia o lampie błyskowej przez pryzmat prostych lamp, błyskających na wprost, dostrzeżemy ich zalety. Odpowiednio użyta lampa potrafi dostarczyć naturalnego oświetlenia, pozwalając na wykonywanie zdjęć, których w przeciwnym razie nie dałoby się zrealizować.

Zachęcamy do eksperymentów z lampami błyskowymi, zwłaszcza z odbijaniem błysku od sufitu oraz stosowaniem dyfuzorów. Mamy nadzieję, że poradnik ten wprowadził Was w podstawy, które rozwijać będziecie dalej we własnym zakresie.

Więcej informacji znaleźć można na stronach:

• http://www.lustrzanka.sony.pl/
• http://www.sony.pl/hub/poradniki

Artykuł został przygotowany przy współpracy z Sony Foto Team.
Sponsorem cyklu Fotoszkoła Sony α jest firma Sony Poland sp. z o.o.

W ramach cyklu "Fotoszkoła Sony α" ukazały się następujące artykuły:

	Lekcja 1 Wykorzystanie trybów tematycznych w lustrzance Dowiedz się, jakie tryby ekspozycji oferują współczesne lustrzanki. Poznaj podstawowe parametry ekspozycji i zależności między nimi. Zobacz jak kreatywnie wykorzystać dostępne tryby tematyczne. Czytaj >>
	Lekcja 2 Fotografowanie w trudnych warunkach oświetleniowych Dowiedz się, jak radzić sobie, gdy podczas robienia zdjęć brakuje nam dostatecznej ilości światła. Poznaj pojęcie histogramu i sprawdź jak można wykorzystać stabilizację obrazu i wysokie czułości ISO. Czytaj >>
	Lekcja 3 Fotografowanie scen o dużej rozpiętości tonalnej Dowiedz się, jakie tryby pomiaru światła oferują współczesne lustrzanki. Poznaj możliwości zwiększania zakresu tonalnego zdjęć korzystając z dostępnych w aparacie funkcji. Czytaj >>
	Lekcja 4 Makrofotografia Dowiedz się, jakie wyzwania czekają amatorów fotografii chcących zacząć przygodę z makrofotografią. Poznaj pojęcie skali odwzorowania oraz zagadnienia związane z minimalną odległością ustawiania ostrości. Czytaj >>
	Lekcja 5 Wykorzystanie trybu seryjnego i autofokusu Dowiedz się, jak wykorzystać dostępne w lustrzance tryby automatycznego ustawiania ostrości. Poznaj różne mechanizmy działania autofokusu, a także sytuacje, w których możemy skorzystać z trybu zdjęć seryjnych. Czytaj >>
	Lekcja 6 Balans bieli Dowiedz się, jak wykorzystać różne ustawienia balansu bieli w lustrzance i dlaczego warto korzystać z możliwości zapisywania zdjęć w formacie RAW, a także poznaj pojęcie temperatury barwowej. Czytaj >>
	Lekcja 7 Wykorzystanie lampy błyskowej Dowiedz się, jakie możliwości oferują współczesne, zewnętrzne lampy błyskowe i dlaczego warto z nich korzystać. Poznaj pojęcie liczby przewodniej i minimalnego czasu synchronizacji błysku. Czytaj >>
	Lekcja 8 Parametry oraz typy obiektywów Poznaj podstawowe parametry i typy obiektywów. Dowiedz się, czym jest pole obrazowania i ekwiwalent ogniskowej oraz jaki wpływ na obraz ma rozdzielczość, winietowanie, dystorsja i aberracja chromatyczna. Czytaj >>