Fotografia to słowo pochodzące od greckiego photos grapho czyli - rysowanie światłem. I tak jest w istocie, to właśnie światło gra w niej zasadniczą rolę. To ono nadaje scenie charakter, wydobywa z mroku kształty, formuje cienie. Rolą fotografa jest nie tylko wybrać odpowiednie miejsce, moment i kadr. Gdy już zdecyduje on o tych niezwykle istotnych czynnikach, pozostaje jeszcze jeden element - dobór tzw. parametrów ekspozycji. Częstym błędem początkujących fotografów jest pogląd, że ładny widok "obroni się sam". Zdają się oni na automatykę aparatu, albo nie w pełni świadomie dobierają owe parametry ręcznie. W efekcie pomimo ciekawych miejsc, ładnych widoków, interesujących sytuacji... zdjęciom czegoś brakuje. Albo są one po prostu wykonane niepoprawnie.

Świadomy fotograf, chcący uzyskiwać ciekawe efekty, powinien zrozumieć czym są owe parametry. Nie oznacza to, że musi natychmiast zapomnieć o trybach automatycznych i programach tematycznych i wszystko ustawiać ręcznie. Ważne jednak, by zawsze był świadomy czego może się spodziewać po aparacie.

----- R E K L A M A -----

OFERTA BLACK FRIDAY

Sony A7R IV (15263 zdj.)

8299 zł 7054 zł

Fujifilm GFX 100S (443 zdjęcia)

13999 zł 12599 zł

Canon 28-70/2 RF L USM

10999 zł 9899 zł

Leica Q2 Monochrom (3252 zdj.)

19999 zł 17999 zł

Przedstawiamy Wam mający w tym pomóc cykl artykułów "Fotoszkoła Sony α". Przeznaczony on jest dla wszystkich tych początkujących fotografów, którzy chcą poszerzać swoje horyzonty i nauczyć się technicznych aspektów fotografowania. Nie omawiamy więc zagadnień takich jak sposoby kompozycji i kadrowania zdjęć, wyboru tematyki, miejsc czy wydarzeń. Skupiamy się natomiast na wyjaśnieniu jakie parametry i w jaki sposób składają się na efekt, do którego wszyscy dążymy - poprawnego zdjęcia. Posługujemy się w tym celu przykładem lustrzanki cyfrowej Sony α550. Oferuje ona zarówno pełną automatykę, programy tematyczne jak i manualne tzw. tryby PASM. α550 została zaprojektowana z myślą o amatorach fotografowania, lecz już takich, którzy chcą świadomie kreować obraz.

Tematem pierwszej lekcji cyklu jest wytłumaczenie różnych trybów pracy aparatów cyfrowych. Nie da się jednak o nich opowiadać bez wyjaśnienia kilku fundamentalnych dla fotografii pojęć. Dlatego też warto je przypomnieć mniej obytym z fotografią. Wszystkie one sprowadzają się do jednego zagadnienia - w jaki sposób naświetlamy matrycę aparatu cyfrowego. Dla uproszczenia - chodzi o to, jak dużo światła dostarczymy przez obiektyw na ów element światłoczuły. Z uwagi na fakt, iż to matryca aparatu "gromadzi światło", które na nią pada, istotne stają się dwie decyzje - ile światła wpuścimy przez obiektyw i na jak długo. W ten sposób dochodzimy do pojęć przysłony oraz migawki.

Wygodne i przejrzyste menu parametrów ekspozycji w Sony α550

Sony α550 oferuje proste w użyciu menu, które pozwala uzmysłowić sobie opisywane w tej lekcji zależności. Przejrzysta skala czasu otwarcia migawki oraz przysłony prezentuje graficznie, ile światła uzyskamy. Dodatkowo ikonki na brzegach skal przypominają o zastosowaniach skrajnych ustawień tych parametrów. Mamy nadzieję, że po przeczytaniu tej lekcji, z pełnym zrozumieniem będziecie interpretować owe pomocne menu.

Przysłona obiektywu

Przysłona: f/2.8	Przysłona: f/5.6	Przysłona: f/16

Przysłona to właśnie ta część obiektywu, która reguluje ilość światła wpadającego przez obiektyw. Ma ona postać otworu o regulowanej średnicy, utworzonego przez szereg nakładających się listków. Stopień jej otwarcia określa się mianem liczby lub wartości przysłony i oznacza symbolem f/. Wartość ta sprawia często problemy początkującym fotoamatorom, ponieważ jest ona tym większa... im mniejsza wielkość otworu względnego. Nie jest to jednak takie skomplikowane, jak może wydawać się na początku. Duża wartość przysłony (np. f/16) przysłania dużo - czyli wpuszcza małą ilość światła. Mała wartość przysłony (np. f/1.4) przysłania mało - wpuszczając dużo światła.

Liczba przysłony najczęściej przybiera wartości z szeregu: f/1.0, f/1.4, f/2.0, f/2.8, f/4.0, f/5.6, f/8.0, f/11.0, f/16.0, f/22.0, f/32.0... czyli kolejne przybliżenia naturalnych potęg pierwiastka z dwóch. Pomijając jednak te matematyczne szczegóły, istotne jest to, że kolejne wartości z tego szeregu oznaczają dwukrotnie większą bądź mniejszą ilość światła, jaką wpuścimy przez obiektyw. Dla przykładu, przymykając przysłonę z wartości f/2.0 do wartości f/2.8, dwukrotnie zmaleje ilość światła, która dotrze do matrycy. Otwierając ją zaś z f/5.6 na f/1.4, zwiększymy tę ilość aż... szesnastokrotnie! To dlatego tak wiele mówi się o obiektywach "jasnych" bądź "ciemnych". Te pierwsze, umożliwiają otwarcie przysłony do wartości rzędu f/1.4, wpuszczając dużo światła (są więc "jasne"). "Ciemniejsze" zaś ograniczają światło, pozwalając na otworzenie przysłony (na przykład) tylko do f/5.6.

Przysłona i jej wartość nie wpływają jedynie na ilość wpuszczonego światła. Bardzo istotne jest to, że wpływają również na tzw. głębię ostrości. W największym skrócie, oznacza ona zakres odległości od obiektów, które wydają się na zdjęciu ostre.

f/2.8
f/5.6
f/16

Tu znów pojawiają się mylące początkujących zależności - mały otwór względny (wysoka wartość przysłony) to duża głębia ostrości, a duży otwór względny (mała wartość przysłony) to mała głębia. Jeżeli chcemy więc by większość kadru wydawała się wyraźna, powinniśmy przysłonę przymknąć. Dzieje się tak często w krajobrazie - nie chcemy przecież, by odległe obiekty na horyzoncie były rozmyte.

Czasem jednak chcemy osiągnąć efekt odwrotny. Wizualnie wyodrębnić fotografowany obiekt od mniej istotnego otoczenia. Z pomocą przychodzi wtedy duża przysłona - często stosowana m.in. w zdjęciach portretowych. Poniższy przykład pokazuje zdjęcie osoby na tle drzew i budynku. Zastosowaliśmy tu tryb tematyczny "Portret", który ustawił przysłonę na f/2.2 i pozwolił uzyskać efekt rozmycia drugiego planu. Dzięki temu, uwaga oglądającego nie skupia się na widocznych z tyłu gałęziach, lub oknach budynku, a na fotografowanej osobie i trzymanym przez nią aparacie.

Zdjęcie "portretowe" Sony α550 + Sony 50 mm f/1.4

Mała wartość przysłony sprawia, że tło rozmywa się, nadając kadrowi specyficznej plastyczności. Umiejętnie wykorzystany, efekt ten potrafi nadać wyjątkowy charakter zdjęciom i dlatego jest bardzo chętnie wykorzystywany przez bardziej zaawansowanych fotografów. Stosujmy ten zabieg jednak świadomie - niestety bywa on nadużywany, bo wydaje się, że wystarczy płytka głębia ostrości by nadać zdjęciu artystyczny charakter.

Stopień i sposób rozmycia tła nie zależy tylko od wartości przysłon. Poza nią, wpływ ma również ogniskowa obiektywu oraz odległość od fotografowanego obiektu. Im dłuższa ogniskowa tym tło będzie bardziej rozmyte dla tej samej wartości przysłony.

Zdjęcie przy f/5.6 przy ogniskowej 200 mm (na górze) oraz 55 mm (na dole) Sony α550 + Sony 55-200 mm f/4.0-f/5.6 DT

Dlatego przy ogniskowej 55 mm i przysłonie f/5.6 rozmycie tła jest mniejsze niż przy ogniskowej 200 mm. Jasne teleobiektywy, takie jak Sony 300 mm f/2.8G będą więc mogły zaoferować znacznie płytszą głębię, niż standardowe zoomy Sony 24-70 mm f/2.8.

Po drugie, głębia ostrości zależy od odległości pomiędzy aparatem, a fotografowanym obiektem. Im bliżej obiektywu znajduję się obiekt, na który ustawiamy ostrość, tym tło będzie bardziej rozmyte. Dlatego w makrofotografii, gdzie np. fotografujemy owady z bardzo bliska, głębia ostrości jest niezwykle mała. W fotografii sportowej, mimo stosowania jasnych obiektywów, zawodnicy fotografowani są z dość dużych odległości i w efekcie głębia ostrości jest większa.

Zdjęcie przy f/5.6 z bliska (na górze) oraz daleka (na dole) Sony α550 + Sony 55-200 mm f/4.0-f/5.6 DT

Z rozmyciem tła wiąże się jeszcze jedno, trudno definiowalne pojęcie - bokeh. Rozumiemy przez nie sposób w jaki optyka obiektywu rozmywa tło, nadając mu mniej lub bardziej "plastyczny" charakter. Zależy on od budowy obiektywu, czyli układu jego soczewek, ale również np. liczby listków przysłony. Im jest ich więcej, tym otwór przysłony jest bardziej okrągły, produkując bardziej "plastyczne" obrazy. Zarówno pojęcia plastyki obrazu, jak i samego bokehu, są dość subiektywne. Fotografowie toczą nieraz zacięte boje o to, który obiektyw wypada pod tym względem lepiej.

Chociaż istnieją obiektywy, w których wartość przysłony regulować można płynnie, to w większości modeli zmieniać ją można tylko skokowo, najczęściej na podane wcześniej wartości ze standardowego szeregu. Brak skokowej zmiany przysłony przydaje się w szczególności w trakcie filmowania, pozwalając na płynne operowanie głębią ostrości, co stwarza o wiele bardziej naturalne efekty niż zmiany skokowe.

Mamy nadzieję, że uzmysłowiliście sobie, jak istotnym pojęciem w fotografii jest przysłona. Od wyboru jej wartości zależy szereg czynników, takich jak ilość światła, które wpuścimy przez obiektyw, głębia ostrości czy wygląd tła będący poza jej zasięgiem.

Migawka

Migawka to drugi element aparatu, którym regulujemy sposób naświetlenia matrycy. Ustalamy za jej pomocą, przez jaki czas matryca będzie rejestrować światło docierające przez obiektyw. Wybór czasu naświetlania wpływa w znaczny sposób na wygląd zdjęcia. Sony α550 pozwala na ustalanie czasu pomiędzy wartościami od 1/4000 do 30 sekund, oraz dowolnie długo w trybie Bulb.

Krótki czas naświetlania Sony α550 + Sony 55-200 mm f/4.0-f/5.6 DT

Krótkie czasy migawki, rzędu tysięcznych ułamków sekundy, pozwalają "zamrażać ruch". Gdy scena jest dynamiczna, poruszają się po niej szybkie obiekty, czasy takie pozwalają wykonywać zdjęcia nieporuszone. Dlatego właśnie te wartości migawek są najczęściej wykorzystywane przez fotografów sportowych. Dzięki efektowi "zamrożenia ruchu" dostrzegać możemy zjawiska i sytuacje normalnie niedostrzegalne ludzkim okiem - zawieszone w powietrzu krople fontanny czy pozy lądujących ptaków.

Pamiętajmy jednak, że nie zawsze dynamiczne sceny chcemy fotografować w ten sposób. Czasem ciekawszy efekt uzyskać można podkreślając efekt ruchu, fotografując z dłuższymi czasami migawki.

Gdy fotografując lecący samolot albo helikopter wybierzemy zbyt krótki czas naświetlania, sprawimy, że jego śmigła będą na zdjęciu nieruchome - co wyglądać może co najmniej groteskowo.

Odwrotny efekt uzyskać można wydłużając czasy migawki. Ruchome obiekty rozmywają się, co doskonale widać na powyższym przykładzie. Pozwala to w ciekawy sposób ukazać typowe wydawałoby się miejsca i wydarzenia, podkreśla ruch występujący na scenie.

Długi czas naświetlania Sony α550 + Sony 55-200 mm f/4.0-f/5.6 DT

Typowe czasy migawki, rejestrujące obrazy mniej więcej zgodne z tym co widzimy gołym okiem, to czasy rzędu 1/125 - 1/50 sekundy.

W związku z czasem naświetlania pojawia się jednak problem stabilnego utrzymania aparatu. Nawet jeżeli scena jest statyczna, długi czas otwarcia migawki może sprawić, że w trakcie wykonywania zdjęcia zwyczajnie poruszymy się - w efekcie uzyskując rozmyty obraz. Powszechnie uważa się, że bezpiecznie pod tym względem jest fotografować z czasami będącymi odwrotnością używanej ogniskowej. Dla jeszcze większej pewności oraz uwzględnienia faktu, że ogniskowe w amatorskich lustrzankach mają ekwiwalent większy niż wartość ogniskowych wypisany na obiektywach, warto używać czasów będących co najmniej przybliżoną odwrotnością ogniskowej pomnożonej przez dwa. Dlatego, fotografując np. przy ogniskowej 55 mm, stosujmy czasy 1/100 s lub krótsze, a przy ogniskowej 200 mm, minimum 1/400 sekundy.

To dlatego używanie teleobiektywów bywa tak problematyczne. Wyobraźmy sobie, że posiadamy obiektyw o ogniskowej 400 mm. Bezpieczny czas, przy którym otrzymamy nieporuszone zdjęcie, wynosi więc około 1/800 sekundy. By zrobić zdjęcie z tak krótkim czasem naświetlania, potrzeba już dość dużo światła - a tego niestety nie zawsze wystarcza. Do pomocy wkracza w tej sytuacji tzw. stabilizacja obrazu, która ma niwelować część drgań. Jest stosowana albo w konkretnych obiektywach albo w korpusie lustrzanki.

Sony α550, tak jak wszystkie pozostałe lustrzanki tej firmy, posiada stabilizację SteadyShot INSIDE bazującą na ruchach matrycy niwelujących drgania korpusu, co sprawia, że niezależnie od użytego obiektywu, możemy korzystać z jej dobrodziejstw. Skuteczność stabilizacji ocenia się na 2-3 stopnie przysłony (2-3 EV). W efekcie, wyliczone powyżej czasy można teoretycznie pomnożyć przez 4 lub 8 i wciąż uzyskiwać nieporuszone zdjęcia. Dla ogniskowej 200 mm, wystarczy więc już teoretycznie czas 1/200 albo 1/125 sekundy.

Animacja ilustrująca działanie systemu stabilizacji matrycy SteadyShot INSIDE w Sony α550

Pamiętajmy, że stabilizacja niweluje jedynie część drgań spowodowanych niestabilnym trzymaniem aparatu. Nie sprawia jednak przecież, że fotografowane obiekty i ludzie przestają się poruszać. Jeżeli więc, przykładowo, dzięki stabilizacji możemy w ciemnym kościele wykonywać zdjęcia z czasami 1/15 sekundy, to nie oznacza to, że wykonamy same udane zdjęcia. Przy takim czasie naświetlania, ludzie mogą się poruszyć i w efekcie ich sylwetki będą nieostre.

Czułość

Do tej pory skupiliśmy się na tych parametrach ekspozycji, które kontrolują ilość światła padającą na matrycę aparatu. Pozostaje jednak jeszcze jeden, bardzo ważny parametr - tzw. czułość, podawana w jednostkach ISO. Określa ona, jak wrażliwy jest materiał światłoczuły na padające na niego światło. W przypadku aparatów cyfrowych, elektronika aparatu sprawi, że matryca będzie słabiej lub mocniej reagowała na docierające do niej światło.

Najczęściej występującymi wartościami ISO są liczby 50, 100, 200, 400, 800, 1600, 3200, 6400, a ostatnimi czasy pojawiły się czułości rzędu 12800, a nawet 102400. Zależności między tymi wartościami są proste, dla przykładu ISO 200 reaguje dwa razy silniej na światło niż ISO 100. Jeżeli fotografujemy w ciemnym pomieszczeniu, w którym zdjęcia zrobione na ISO 100 są praktycznie całkiem ciemne, możemy zmienić czułość na ISO 1600, dzięki czemu (w przybliżeniu) obraz będzie szesnastokrotnie jaśniejszy.

Układy elektroniczne nie są jednak doskonałe i generują same z siebie szumy różnego rodzaju. Jeżeli zwiększamy czułość matrycy, to niestety będzie ona w znacznie większym stopniu wyczulona również na nie, pogarszając jakość obrazu. Dlatego trzeba być tego w pełni świadomym - zwiększanie czułości to jedynie kompromis. Stosujemy go głównie wtedy, gdy mamy mało dostępnego światła, nasze obiektywy nie pozwalają szeroko otworzyć przysłony, a czas naświetlania byłby zbyt długi, by wykonać nieporuszone zdjęcie.

Przyjęło się, że czułość ISO to ostatni parametr, który zwiększamy, gdy brakuje nam światła - ze względu na pogarszanie się jakości obrazu. Jednak czasami potrzebujemy wykonywać zdjęcia przy bardzo krótkich czasach migawki, rzędu tysięcznych sekundy, by "zamrozić ruch". Przez tak krótki czas zgromadzone zostanie bardzo mało światła i jedynym ratunkiem może być właśnie wyższa czułość ISO. Jedna z kolejnych lekcji poświęcona będzie używaniu wysokich czułości dostępnych w Sony α550, w trudnych warunkach oświetleniowych.

W profesjonalnych zastosowaniach studyjnych stosuje się natomiast najniższe możliwe ISO, bo tam najważniejsza jest doskonała jakość obrazu, a światła z lamp starcza w zupełności.

Tryby pracy

Kółko zmiany trybów pracy lustrzanki Sony α550

Wyposażeni w powyższą wiedzę teoretyczną, możemy przejść do opisu spotykanych w lustrzankach trybów pracy, opierając się na przykładzie Sony α550. Zorientowaliście się już zapewne, że wybierając parametry ekspozycji, stajemy przed szeregiem decyzji oraz kompromisów. Czy wybrać długi czas naświetlania, przymykając przysłonę? A może odwrotnie - jak najszerzej ją otworzyć i wybrać krótkie czasy? A może zwiększyć czułość, pozostawiając pozostałe parametry?

Tak naprawdę, nie ma poprawnej odpowiedzi na powyższe pytania. Wszystko zależy od efektu jaki chcemy uzyskać oraz konkretnych, panujących w danej chwili warunków. Czasem jednak warto wyłączyć tryb AUTO i spróbować samemu dobrać parametry ekspozycji, lub wspomóc się jednym z trybów tematycznych dostosowanych do konkretnych warunków.

Sony α550 posiada następujące tryby pracy, które automatycznie dobierają parametry ekspozycji na podstawie celu jaki chcemy osiągnąć:

Portret - jak wspominaliśmy wcześniej, w klasycznym portrecie najważniejsze jest by fotografowaną postać wydzielić od nieistotnego najczęściej otoczenia. W trybie tym przysłona ustawiana jest więc na niską wartość (zostaje szeroko otwarta), by jak najbardziej rozmyć tło znajdujące się za postacią. Dodatkowo, aparat w tym trybie dobiera taką kolorystykę, by delikatnie uwypuklić odcienie skóry.

Portret Sony α550 + Sony 55-200 mm f/4.0-f/5.6 DT

Jak można się było przekonać w punkcie opisującym wartość przysłony, głębia ostrości jest tym płytsza im dłuższa ogniskowa. Dlatego przy stosowaniu tego trybu zaleca się korzystać z dłuższych ogniskowych, zaczynających się co najmniej od 55 mm.

Krajobraz - w krajobrazie występuje sytuacja przeciwna niż w portrecie. Chcemy pokazać całą scenerię w sposób wyraźny, by uwypuklić wszystkie znajdujące się na niej detale. Tryb ten ustawia więc duże wartości przysłon, zapewniające dużą głębię ostrości. Domyślnie wyłączana jest lampa błyskowa - nikt przecież nie oczekuje, że byłaby ona w stanie doświetlić rozległy krajobraz. Zaleca się również stosowanie krótkich ogniskowych, które pozwalają bardziej zaakcentować otwartość i przestrzenność fotografowanego miejsca.

Krajobraz Sony α550 + Sony 18-55 mm f/3.5-f/5.6 DT SAM

Mimo swojej nazwy, tryb ten nie przyda się jednak tylko w otoczeniu pięknych krajobrazów. Jeżeli fotografujemy np. widoki miasta, również zależy nam na tym by zarówno pierwszy plan jak i tło były wyraźne.

Makro - przeznaczeniem tego trybu jest fotografowanie obiektów z bliska. Celem jest oczywiście uzyskanie jak największego przybliżenia, a to w największym stopniu zależy od optyki obiektywu. Szczególnie polecane są w tym celu obiektywy specjalnie przeznaczone do tego typu fotografii, np. Sony 100 mm f/2.8 Macro.

Makro Sony α550 + Sony 100 mm f/2.8 Macro

Ponieważ niezwykle istotne w tego typu fotografii jest poprawne ustawienie ostrości, w trybie tym autofokus przełączany jest w tryb AF-S, czyli ustawienia ostrości dla pojedynczego zdjęcia.

Aby uzyskać odpowiednio dużą głębię ostrości w trakcie fotografowania blisko położonych obiektów, automatyka aparatu ustawia w tym trybie duże wartości przysłon.

Sport - automatyka w tym trybie stara się przede wszystkim ustawić krótki czas migawki, niezbędny by "zamrozić" ruch szybko poruszających się postaci. Nie oznacza to oczywiście, że tryb ten włączać należy jedynie na stadionie. Będzie on odpowiedni zawsze gdy fotografujemy dynamiczne sceny i chcemy zdać się na automatykę aparatu.

W trybie sportowym włączany jest ciągły tryb pracy autofokusa (AF-C), co oznacza, że aparat będzie ustawiał ostrość cały czas, dostosowując się do szybko zmieniających się scen. Domyślnie wyłączona jest również lampa błyskowa. Po pierwsze, dlatego że czas synchronizacji lamp błyskowych wynosi co najwyżej około 1/200 sekundy, podczas gdy w trybie tym zdjęcia mają znacznie krótsze czasy naświetlania. Po drugie, lampa i tak nie nadążyłaby prawdopodobnie z naświetlaniem kolejnych zdjęć wykonywanych w szybkim trybie seryjnym.

Sport Sony α550 + Sony 55-200 mm f/4.0-f/5.6 DT

Aparat włącza w tym trybie również szybki tryb seryjny - absolutnie niezbędny, gdy z całej sekwencji szybkiego ruchu chcemy "wyłapać" ten jeden, ciekawy i niepowtarzalny moment. Zdjęcia wykonywane będą więc w sposób ciągły, cały czas w trakcie przytrzymywania spustu migawki. Ważnym parametrem zdjęć seryjnych jest ich prędkość. Im większa, tym łatwiej ów niepowtarzalny moment uwiecznić. Sony α550 oferuje pod tym względem bardzo dobre osiągi, ponieważ pozwala wykonywać 5 zdjęć na sekundę, a dodatkowo dostępny jest tryb "priorytetu szybkości", który pozwala na wykonywanie 7 kl./s - z tym ograniczeniem, że ostrość oraz parametry ekspozycji dla całej serii są ustalane przy wykonaniu pierwszego zdjęcia. Zastosowaniu trybów seryjnych poświęcona będzie jedna z kolejnych lekcji.

Zachód słońca - tryb ten akcentuje przede wszystkim kolor czerwony, by podkreślić niezwykłą kolorystykę towarzyszącą zachodom słońca. Wyłączana jest również lampa błyskowa. Niestety jesienna pogoda nie sprzyjała tego typu fotografiom i nie udało nam się wykonać przykładowego zdjęcia ilustrującego działanie tego trybu.

Nocny portet/widok - tryb przeznaczony do wykonywania zdjęć wieczorem oraz nocą, czyli przy bardzo trudnych warunkach oświetleniowych. Automatyka aparatu dobiera w tym przypadku dłuższe czasy naświetlania, ew. jest bardziej skłonna podwyższyć czułość matrycy.

Zdjęcie nocne Sony α550 + Sony 55-200 mm f/4.0-f/5.6 DT

Zdjęcia tego typu najlepiej wykonywać ze statywu lub przynajmniej oprzeć o jakiś nieruchomy przedmiot, ponieważ bardzo trudno stabilnie utrzymać aparat przez cały czas wykonywania zdjęcia (otwarcia migawki). Prezentowane zdjęcie przykładowe zostało jednak wykonane bez niego, a dzięki niezłemu radzeniu sobie z szumami oraz stabilizacji matrycy, α550 dobrze poradziła sobie w tym trybie.

Tryby automatyczne Sony α550 dobierają więc parametry w sposób, który może być zasadny w kilku, najczęściej spotykanych sytuacjach. Znając teorię, którą przedstawiliśmy na początku, lepiej zrozumieć sposób działania automatyki w tych trybach.

Nie da się jednak ukryć, że tych kilka trybów nie wystarczy przecież na wszelkie sytuacje zdjęciowe, jakie mogą się nam zdarzyć. Świadomy fotograf najchętniej dobiera parametry ekspozycji sam, w znacznie większym stopniu dopasowując je do konkretnych potrzeb. W tym celu aparaty wyposażono w tzw. tryby kreatywne, manualne, często określane jako "tryby PASM". We wszystkich tych trybach uzyskujemy dużą kontrolę nad aparatem - zmieniać możemy czułość ISO, balans bieli, tryb pracy lampy błyskowej. Różnią się one natomiast tym, w jaki sposób kontrolować możemy migawkę oraz przysłonę.

Pełny tryb manualny

W trybie tym aparat przekazuje fotografowi pełną kontrolę nad wszystkimi parametrami ekspozycji. Innymi słowy sami ustawiamy czas migawki oraz wartość przysłony - aparat podpowiada nam jedynie (za pomocą pomiaru światła) czy tak dobrane parametry spowodują prześwietlenie lub niedoświetlenie zdjęcia.

Tryb w pełni manualny jest dość rzadko używany w praktyce. Zwyczajnie wygodniejsze są pozostałe tryby, przejmujące od fotografa część pracy. Jest jednak jeden wyjątek - praca studyjna. W trakcie prac z oświetleniem błyskowym, automatyka aparatu nie ma szans poprawnie dobrać parametrów ekspozycji - właściwy błysk wystąpi przecież dopiero w trakcie wykonywania zdjęcia. Ustalając moc lamp studyjnych, ustawia się je więc pod konkretny zestaw parametrów: czułość, czas i przysłonę. Te same parametry ustawia się również w aparacie - właśnie za pomocą trybu manualnego.

Priorytet przysłony

Jest to bardzo często używany tryb pracy. Fotograf podaje wartość przysłony, którą chce używać, a automatyka aparatu dobiera do niej taki czas migawki, by uzyskać poprawnie naświetlone zdjęcie. Tryb ten jest tak popularny, ponieważ bardzo często zależy nam na kontrolowaniu głębi ostrości, a właśnie to zapewnia przecież przysłona obiektywu.

Priorytet przysłony

Sony α550 + Sony 55-200 mm f/4.0-f/5.6 DT

Sony α550 + Sony 55-200 mm f/4.0-f/5.6 DT

Sony α550 + Sony 100 mm f/2.8 Macro

Na używaniu konkretnej wartości przysłony zależeć nam może jeszcze z jednego ważnego powodu - obiektywy najczęściej uzyskują najlepszą jakość w środkowym zakresie przysłon, czyli dla wartości f/4 - f/5.6. Jeżeli fotografujemy w dobrych warunkach oświetleniowych, nie martwiąc się, że światła nam zabraknie, warto za pomocą priorytetu przysłony ustawić właśnie takie wartości.

Priorytet migawki

Trybu tego używamy, gdy zależy nam na konkretnym czasie ekspozycji. Automatyka aparatu dostosuje do niego przysłonę, tak by uzyskać poprawnie naświetlone zdjęcie. Typowy przykład to często przytaczana tu już fotografia sportowa. Fotografowanie dynamicznych obiektów wymaga, by czas naświetlania był jak najkrótszy.

Priorytet migawki - krótkie czasy

Sony α550 + Sony 100 mm f/2.8 Macro

Sony α550 + Sony 55-200 mm f/4.0-f/5.6 DT

Przy okazji omawiania czasu otwarcia migawki wspominaliśmy również, że dla spotęgowania wrażenia ruchu często używane są dłuższe czasy naświetlania. Właśnie w tym trybie możemy tego dokonać. Żaden program tematyczny nie ustawiłby nadmiernie długich czasów naświetlania, bo te są trudne do stabilnego utrzymania.

Priorytet migawki - długie czasy Sony α550 + Sony 55-200 mm f/4.0-f/5.6 DT

Czas migawki: 1/400 s	Czas migawki: 1/100 s
Czas migawki: 1/25 s	Czas migawki: 1/5 s

Dzięki długim czasom naświetlania uzyskiwać możemy wręcz abstrakcyjne obrazy, bo ukazują one rzeczywistość w inny sposób niż postrzegamy ją na co dzień. Dla przykładu, na jednym ze zdjęć przechodnie na ulicach rozmywają się, pozostawiając po sobie jedynie eteryczny ślad i fragment stopy, która akurat w trakcie robienia zdjęcia była nieruchomo.

Dłuższe czasy naświetlania wykorzystać można również do tzw. panningu. Efekt ten polega na śledzeniu obiektywem ruchomego obiektu. Jeżeli autofokus ustawimy w tryb pracy ciągłej (czyli będzie on poprawiał ostrość w trakcie wykonywania zdjęcia), to powinniśmy uzyskać wyraźną sylwetkę ruchomego obiektu na tle rozmytego tła.

Panning Sony α550 + Sony 18-55 mm f/3.5-f/5.6 DT SAM

Autoprogram

Wielu fotografów nie używa tego trybu wcale, twierdząc, że w zupełności wystarczają im priorytety migawki oraz przysłony. Są jednak też tacy, dla których autoprogram jest podstawowym narzędziem pracy. Polega on na jednoczesnym doborze czasu migawki oraz przysłony z szeregu par wartości. W praktyce wygląda to tak, że jednym pokrętłem regulujemy relację pomiędzy czasem naświetlania, a przysłoną. Jeżeli zwiększymy przysłonę, to automatycznie skróci się czas migawki. I na odwrót, jeżeli przysłonę zmniejszymy, to czas naświetlania wydłuży się.

W jakim celu stosować można to swoiste połączenie priorytetu migawki oraz przysłony? Umożliwia ono w szybki sposób balansować pomiędzy krótkimi czasami migawki, a dużymi wartościami przysłon. W efekcie, zamiast w tym celu przełączać się pomiędzy trybami A i S, możemy jednym ruchem pokrętła decydować, czy bardziej zależy nam na "zamrażaniu ruchu", czy może płytkiej, portretowej głębi ostrości. Właśnie dlatego część fotografów tak sobie ceni ten tryb - mogą oni szybko przełączać się między dwoma najczęściej wykorzystywanymi sposobami pracy.

Podsumowanie

Tematyka parametrów ekspozycji jest znacznie obszerniejsza niż objętość prezentowanej, pierwszej lekcji z cyklu "Fotoszkoła Sony α". Mamy jednak nadzieję, że pozwoliła ona zrozumieć najważniejsze zależności, jakie musi rozumieć fotograf, chcący świadomie uzyskiwać pożądane efekty. Wykonywanie zdjęć jest nieustannym podejmowaniem decyzji o przysłonie, czasie migawki oraz czułości. Dodać do tego można jeszcze wiele innych parametrów, nie omówionych w tej lekcji, takich jak pomiar światła, balans bieli, tryb pracy autofokusa czy korekcja ekspozycji. A są to tylko czysto techniczne parametry - wcześniej przemyśleć przecież trzeba kadr, kompozycję, czas i miejsce wykonania fotografii. W efekcie, zdając sobie z tego wszystkiego sprawę, wykonywanie zdjęć przypomina początki nauki jazdy samochodem. Patrzenie w lusterka, zmiana biegów, gaz, hamulec, obserwowanie drogi, znaków drogowych... mnóstwo czynności, których pogodzenie wydaje się niezwykle trudne. A przecież, z czasem, praktyka sprawia, że większość decyzji podejmujemy podświadomie.

Sony α550 i inne współczesne lustrzanki prezentują kilka programów automatycznych, pomagających dobrać parametry do kilku, najczęściej spotykanych sytuacji zdjęciowych. Oferuje więc, trzymając się motoryzacyjnej analogii, automatyczną skrzynię biegów, zrzucając część obowiązków z kierowcy.

Jednak powinniśmy być świadomi, w jaki sposób te parametry są dobierane - by nie zdawać się całkowicie na decyzje automatyki aparatu. Bardziej zaawansowani fotografowie korzystają z tego powodu z trybów PASM - tak jak liczni kierowcy preferują manualne skrzynie biegów. I tu i tu zyskujemy przecież znacznie większą kontrolę nad aparatem czy samochodem. Mamy nadzieję, że niniejsza lekcja pozwoliła początkującym amatorom fotografowania lepiej zrozumieć podstawowe pojęcia, wytłumaczyła co de facto sprawia "automatyczna skrzynia biegów" oraz zachęci do wypróbowania jazdy ze skrzynią manualną.

Więcej informacji znaleźć można na stronach:

• http://www.lustrzanka.sony.pl/
• http://www.sony.pl/hub/poradniki

Artykuł został przygotowany przy współpracy z Sony Foto Team.
Sponsorem cyklu Fotoszkoła Sony α jest firma Sony Poland sp. z o.o.

W ramach cyklu "Fotoszkoła Sony α" ukazały się następujące artykuły:

	Lekcja 1 Wykorzystanie trybów tematycznych w lustrzance Dowiedz się, jakie tryby ekspozycji oferują współczesne lustrzanki. Poznaj podstawowe parametry ekspozycji i zależności między nimi. Zobacz jak kreatywnie wykorzystać dostępne tryby tematyczne. Czytaj >>
	Lekcja 2 Fotografowanie w trudnych warunkach oświetleniowych Dowiedz się, jak radzić sobie, gdy podczas robienia zdjęć brakuje nam dostatecznej ilości światła. Poznaj pojęcie histogramu i sprawdź jak można wykorzystać stabilizację obrazu i wysokie czułości ISO. Czytaj >>
	Lekcja 3 Fotografowanie scen o dużej rozpiętości tonalnej Dowiedz się, jakie tryby pomiaru światła oferują współczesne lustrzanki. Poznaj możliwości zwiększania zakresu tonalnego zdjęć korzystając z dostępnych w aparacie funkcji. Czytaj >>
	Lekcja 4 Makrofotografia Dowiedz się, jakie wyzwania czekają amatorów fotografii chcących zacząć przygodę z makrofotografią. Poznaj pojęcie skali odwzorowania oraz zagadnienia związane z minimalną odległością ustawiania ostrości. Czytaj >>
	Lekcja 5 Wykorzystanie trybu seryjnego i autofokusu Dowiedz się, jak wykorzystać dostępne w lustrzance tryby automatycznego ustawiania ostrości. Poznaj różne mechanizmy działania autofokusu, a także sytuacje, w których możemy skorzystać z trybu zdjęć seryjnych. Czytaj >>
	Lekcja 6 Balans bieli Dowiedz się, jak wykorzystać różne ustawienia balansu bieli w lustrzance i dlaczego warto korzystać z możliwości zapisywania zdjęć w formacie RAW, a także poznaj pojęcie temperatury barwowej. Czytaj >>
	Lekcja 7 Wykorzystanie lampy błyskowej Dowiedz się, jakie możliwości oferują współczesne, zewnętrzne lampy błyskowe i dlaczego warto z nich korzystać. Poznaj pojęcie liczby przewodniej i minimalnego czasu synchronizacji błysku. Czytaj >>
	Lekcja 8 Parametry oraz typy obiektywów Poznaj podstawowe parametry i typy obiektywów. Dowiedz się, czym jest pole obrazowania i ekwiwalent ogniskowej oraz jaki wpływ na obraz ma rozdzielczość, winietowanie, dystorsja i aberracja chromatyczna. Czytaj >>