"Fotoszkoła Sony α" to cykl artykułów, mających wprowadzić mniej zaawansowanych fotografów w techniczne aspekty wykonywania zdjęć. W lekcji pierwszej omówione zostały tryby pracy oferowane w lustrzankach cyfrowych. Dużą część tej lekcji zajęło również wytłumaczenie kilku fundamentalnych dla fotografii pojęć, takich jak przysłona oraz czas naświetlania. Pozwoliło to lepiej zrozumieć zależności występujące pomiędzy parametrami ekspozycji.

Po poznaniu podstawowych pojęć, możemy zacząć poznawać bardziej wyspecjalizowane aspekty fotografii. W lekcji drugiej chcielibyśmy przedstawić Wam zagadnienia związane z wykonywaniem zdjęć w trudnych warunkach oświetleniowych. Fotografia to rysowanie światłem - bez światła nie ma więc fotografii. Jednak gdzie jest granica, która wyznacza możliwość zrobienia zdjęcia? Kiedy jest już "za ciemno"? Jakie cechy aparatu wyznaczają tą granicę? I czy posiadając odpowiednie umiejętności możemy ją przesuwać? Odpowiemy na te pytania, posługując się przykładami zdjęć wykonanych lustrzanką Sony α550. Kilka wybranych sytuacji zdjęciowych pozwoli zrozumieć w jaki sposób fotografować w trudnych warunkach oświetleniowych.

----- R E K L A M A -----

OFERTA BLACK FRIDAY

Leica Q2 Monochrom (3252 zdj.)

19999 zł 17999 zł

Fujifilm GFX 100S (443 zdjęcia)

13999 zł 12599 zł

Sony A7R IV (15263 zdj.)

8299 zł 7054 zł

Canon 28-70/2 RF L USM

10999 zł 9899 zł

Lekcję rozpoczniemy od wyjaśnienia nowych pojęć: histogramu oraz korekcji ekspozycji. Pozwolą one lepiej zrozumieć tematy poruszane w dalszej części artykułu. Umiejętne posługując się histogramem oraz korekcją ekspozycji, w jeszcze lepszym stopniu kontrolujemy ekspozycję oraz jej efekty.

Histogram zdjęcia

Dzięki technice cyfrowej, zdjęcia możemy oglądać na ekranie aparatu tuż po ich wykonaniu. Pozwala nam to szybko zorientować się, czy są one zadowalające, również pod względem technicznym. Możemy m.in. odpowiedzieć sobie na takie pytania jak - czy zdjęcie jest niedoświetlone albo prześwietlone? Czy ostrość została ustawiona tam gdzie powinna? Czy głębia ostrości jest wystarczająca?

Chociaż ocen tych możemy dokonać wizualnie, to aparaty cyfrowe oferują szereg narzędzi, które pozwalają dokonywać ich szybciej i z większą pewnością. Jedną z takich funkcji jest histogram zdjęcia. Podgląd zdjęć w lustrzance Sony α550 oferuje pod tym względem wygodne menu, w którym możemy go obejrzeć. Histogram możemy być także prezentowany w trakcie wykonywania zdjęcia.

Histogram w trakcie wykonywania zdjęcia w Sony α550

Histogram po wykonywaniu zdjęcia w Sony α550

Histogram to przejrzysty wykres, graficznie prezentujący "rozkład jasności" zdjęcia. Z matematycznego punktu widzenia, prezentuje on jak dużo pikseli o poszczególnych jasnościach występuje na obrazie. Im dalej "w prawo", tym wykres prezentuje udział coraz jaśniejszych pikseli.

Zdjęcie wraz z histogramem Sony α550 + Sony 24-70 mm f/2.8 Carl Zeiss Vario-Sonnar T*

Dzięki histogramowi, łatwo możemy określić czy zdjęcie jest prześwietlone bądź niedoświetlone. Przyjrzyjmy się na początek tej pierwszej sytuacji. Prześwietlenie fotografii oznacza, że do matrycy dotarło zbyt dużo światła - więcej niż potrafiła w danym czasie "przyjąć". Oznacza to, iż zbyt dużo pikseli będzie miało maksymalną jasność, a przez to stracimy informacje o szczegółach zawartych w prześwietlonych partiach obrazu (w tym wypadku utraciliśmy kontury niektórych owoców, które zanikają na zbyt jasnym tle).

Zdjęcie prześwietlone wraz z histogramem Sony α550 + Sony 24-70 mm f/2.8 Carl Zeiss Vario-Sonnar T*

Jak widać, opisane zjawisko łatwo stwierdzić na histogramie. Szczyt wykresu znajduje się na jego prawym brzegu, ponadto występują poważne "braki" pikseli ciemnych (blisko lewego brzegu).

Odwrotna sytuacja ma miejsce w przypadku niedoświetlenia fotografii - większość pikseli będzie wtedy zbyt ciemna, w szczególności, niepokojąco dużo może być pikseli zupełnie czarnych, przez co tracimy informacje o szczegółach w niedoświetlonych partiach obrazu (na przykładowym zdjęciu ciężko nam odróżnić pojedyncze winogrona).

Zdjęcie niedoświetlone wraz z histogramem Sony α550 + Sony 24-70 mm f/2.8 Carl Zeiss Vario-Sonnar T*

Znów, sytuację taką łatwo zauważyć dzięki histogramowi. Szczyt wykresu znajduje się tym razem na lewym brzegu i występuje poważna luka pośród pikseli jaśniejszych.

Pokazane przykłady są skrajne i niepoprawną ekspozycję dałoby się z łatwością stwierdzić oglądając po prostu zdjęcie na ekranie, bez wykorzystania histogramu. Jednak często zjawiska te są znacznie bardziej subtelne. Nie bez znaczenia jest również jasność monitora, na którym zdjęcie oglądamy oraz panujące wokół oświetlenie. Histogram oferuje nam natomiast obiektywne, niezależne od tych czynników informacje o wyniku ekspozycji.

Sytuację mniej oczywistą możemy dostrzec na poniższym, przykładowym zdjęciu. Teoretycznie, na ekranie zbyt jasnego monitora, mogłoby ono wyglądać na wykonane poprawnie. Kiedy jednak przyjrzymy się jego histogramowi, widzimy, że pozostał spory, niewykorzystany fragment zakresu jasności - brakuje jasnych pikseli.

Zdjęcie lekko niedoświetlone wraz z histogramem Sony α550 + Sony 24-70 mm f/2.8 Carl Zeiss Vario-Sonnar T*

Dzięki temu wiemy, że warto odrobinę zmienić parametry ekspozycji, rozjaśniając nieco fotografię.

Pamiętajmy jednak - histogram ma być jedynie podpowiedzią i nie powinniśmy całkowicie podporządkowywać mu techniki wykonywania zdjęć. W szczególności, jego wskazania są najbardziej użyteczne w przypadku typowych scen, o umiarkowanym kontraście. Są jednak sytuacje, w których wskazania histogramu mogą wprowadzać w błąd, jeżeli nie uwzględni się specyfiki fotografowanej sceny. Najbardziej typowymi przykładami są zdjęcia wykonywane w technice "low-key" bądź "high-key", czyli o niskiej bądź wysokiej tonacji. Dominują w niej odpowiednio ciemne bądź jasne tony, przez co histogram będzie mocno przesunięty na jedną ze stron, co sugerować mogłoby niepoprawną ekspozycję.

Zdjęcie "low-key"" Sony α550 + Sony 24-70 mm f/2.8 Carl Zeiss Vario-Sonnar T*

Zdjęcie "high-key"" Sony α550 + Sony 24-70 mm f/2.8 Carl Zeiss Vario-Sonnar T*

Pojęcie histogramu jest jednym z podstawowych w fotografii. Dlatego warto dobrze je zrozumieć. Nie namawiamy, by po każdym zdjęciu oglądać jego histogram. Warto jednak umieć z niego korzystać, by upewnić się czy poprawnie wykonaliśmy zdjęcia, na których naprawdę nam zależało.

Korekcja ekspozycji

W poprzedniej lekcji poznaliśmy różne tryby pracy aparatu cyfrowego. W większości, poza trybem w pełni manualnym, automatyka pomaga dobrać parametry ekspozycji, tak by uzyskać poprawnie naświetlone zdjęcie. Nie pozostajemy jednak pozbawieni możliwości korygowania jej decyzji. Do tego właśnie służy korekcja ekspozycji.

W jakich sytuacjach może być ona potrzebna? Nawet najlepszy aparat cyfrowy nie potrafi określić, jaki efekt chcemy osiągnąć. Stara się on uzyskać "poprawnie naświetlone zdjęcie" - jednak pojawia się problem, co właściwie kryje się pod tym pojęciem. Dzięki korekcji ekspozycji, możemy poprosić automatykę aparatu, by doświetliła bądź nie doświetliła zdjęcie, w stosunku do tego, jak wykonałaby je bez korekcji.

Korekcja ekspozycji -2 EV

Brak korekcji ekspozycji

Korekcja ekspozycji +2 EV

Aparat dokonuje korekty w różny sposób, w zależności od tego, w jakim trybie pracy się znajduje - może on zmienić zarówno czas naświetlania jak i przysłonę. Dzieje się tak przede wszystkim w trybach automatycznych. W trybach półautomatycznych, takich jak priorytet migawki i przysłony, zmieniany jest drugi z parametrów ekspozycji. Jeżeli więc przy priorytecie przysłony ustawionej na f/2.8 i czasie wybranym przez automatykę na 1/200 sekundy, ustawimy korekcję ekspozycji o +1EV, aparat wydłuży czas naświetlania dwukrotnie, do wartości 1/100 sekundy. Korekcja ekspozycji nie ma więc zastosowania w trybie pełni manualnym - tam mamy wpływ na wszystkie parametry, a ewentualnej korekty dokonujemy ręcznie, zmieniając któryś z nich.

Korekcja ekspozycji przydaje się szczególnie często przy kontrastowych scenach - dzięki niej zdecydować możemy, czy bardziej nam zależy na oddaniu szczegółów w cieniach czy jasnych partiach obrazu.

Wyposażeni w nową dawkę wiedzy teoretycznej, przystąpmy więc do omówienia głównego tematu lekcji - fotografowania w trudnych warunkach oświetleniowych. Przedstawimy je na przykładzie kilku sytuacji, które pozwolą nam omówić techniczne aspekty tego rodzaju fotografii.

Fotografowanie we wnętrzach

Każdy, kto próbował kiedykolwiek wykonać zdjęcie wieczorem w domu, z pewnością zauważył, że nie jest to zadanie łatwe. Teoretycznie wszystko jest w porządku - wszystkie żarówki żyrandola świecą się, jest jasno, wszystko widzimy doskonale. Jednak po naciśnięciu spustu migawki, nadchodzi rozczarowanie.

Fotografia z użyciem lampy błyskowej Sony α550 + Sony 18-55 mm f/3.5-5.6 DT SAM

Wszystko jest wprawdzie doskonale widoczne, jednak wygląda zupełnie inaczej niż w rzeczywistości. Cóż... automatyka aparatu stwierdziła, że mimo wszystkich włączonych świateł, zdjęcie będzie niedoświetlone i postanowiła wesprzeć się lampą błyskową. Ta jednak stała się głównym źródłem światła, zupełnie zmieniając wygląd pokoju.

Tego rodzaju zdjęcia są często wykonywane przez najbardziej początkujących amatorów fotografowania. Liczy się dla nich efekt w postaci udokumentowanego wydarzenia - imienin, urodzin bądź innych istotnych dla nich chwil. Mniejszą wagę przykładają zaś do "artystycznego" poziomu swoich zdjęć. Ale nie musi przecież tak być. Decydując się na zakup zaawansowanego aparatu, dostajemy do ręki znacznie więcej możliwości. Warto więc umieć z nich skorzystać.

Najważniejsze, z czego musimy sobie zdać sprawę w powyższym przykładzie, to fakt, że aparat uważa, iż w pomieszczeniu jest mało światła. Stoi to w sprzeczności z tym co widzimy. Niestety - musimy przyzwyczaić się do tej sytuacji. Współczesnej elektronice, mimo iż niezwykle zaawansowanej, wciąż daleko jeszcze do możliwości ludzkiego oka oraz mózgu.

Przekonajmy się, jakie są faktycznie możliwości aparatu. Wykorzystamy w tym celu standardowy zestaw jaki może znaleźć się w posiadaniu fotoamatora, czyli lustrzanka z tzw. "kitowym" obiektywem - w naszym przypadku będzie to Sony α550 oraz obiektyw Sony DT 18-55/3.5-5.6 SAM. Wyłączmy lampę błyskową i włączmy tryb manualny, dzięki czemu w pełni kontrolować będziemy warunki naszego eksperymentu. Ogniskową ustawmy na wartość 33 mm, zakładając, że symulujemy fotografowanie typowych rodzinnych spotkań, co w tym przypadku pozwoliłoby objąć kadrem osoby siedzące przy stole. Ustawmy przysłonę na wartość f/4, tak by wybrać jak największy otwór względny obiektywu dostępny dla tej ogniskowej. Zapewnimy tym samym, że wpuścimy przez obiektyw tak dużo światła, jak tylko się da. Czas otwarcia migawki ustawmy zaś na wartość 1/50 sekundy, w myśl zasady przytoczonej w lekcji pierwszej - czyli około podwojonej odwrotności ogniskowej. Taki czas pozwoli nam również w miarę bezpiecznie założyć, że fotografowane postacie np. na rodzinnym spotkaniu, nie byłyby poruszone. Wyłączmy również stabilizację matrycy dostępną w aparacie.

Scenę taką sfotografujemy przy kilku różnych czułościach, bo to ten parametr decyduje o tym, w jak dużym stopniu matryca "wyczulona" jest na docierające do niej światło.

ISO 200
ISO 400
ISO 800
ISO 1600
ISO 3200
ISO 6400
ISO 12800

Wyraźnie widać, że najniższe czułości, używane powszechnie na zewnątrz, przy dobrej pogodzie, zwyczajnie za słabo reagują na dostępne w pomieszczeniu światło. Standardowy dla filmów analogowych zakres wartości ISO 100-400 został jednak w epoce cyfrowej znacznie rozszerzony. Dzięki dostępności w Sony α550 wysokich czułości, zauważyć można, że to co widzimy ludzkim okiem zgodne jest mniej więcej z fotografią dopiero przy czułości ISO 6400.

Czy to oznacza, że właśnie taką "czułość" ma ludzkie oko? Niestety, nie da się tego tak jednoznacznie określić. Po pierwsze, nie znamy dokładnie "otworu względnego" ludzkiego oka. Po drugie, złożoność procesów wpływających na nasze postrzeganie jest znacznie bardziej skomplikowana niż sposób działania aparatów cyfrowych. Oczy oraz mózg działając w parze, nie tylko rejestrują obrazy klatka po klatce, jak to czyni aparat. Dokonują również ich analizy, kumulowania w czasie, odzyskiwania informacji o głębi itp.

Czy fotografując przy słabych warunkach oświetleniowych nie mamy więc wyboru i zmuszeni jesteśmy stosować tak wysokie czułości ISO? Istnieją co najmniej trzy inne metody, którymi możemy sobie radzić z tym problemem.

Pierwszą metodą jest zastosowanie zewnętrznej lampy błyskowej. Można ją odchylać w pionie i poziomie, posiada ona również większą moc niż lampa wbudowana w aparat. Dzięki temu błyskać nią możemy nie wprost na fotografowaną scenę, ale np. w stronę sufitu. Wówczas światło rozproszy się po pokoju, dzięki czemu zdjęcie będzie wyglądało bardziej naturalnie.

Fotografia z użyciem zewnętrznej lampy błyskowej Sony α550 + Sony 18-55 mm f/3.5-5.6 DT SAM Przysłona: f/4.0, czas: 1/125 s, czułość: 200 ISO

Rozwiązanie to wciąż jednak burzy oświetlenie zastane, nie przyda się więc zupełnie do sfotografowania romantycznej kolacji przy świecach. Poza tym, nawet najsilniejsze lampy mają ograniczoną moc błysku. Nie doświetlimy więc nimi dużych pomieszczeń.

Zewnętrzne lampy błyskowe Sony HVL-F58AM i Sony HVL-F20AM

Kolejnym sposobem na radzenie sobie z niewystarczającą ilością światła bez konieczności zwiększania czułości są "jasne" obiektywy. Stosując obiektywy o dużych maksymalnych otworach względnych, dopuszczamy do matrycy więcej światła. Posiadając obiektyw z wartością przysłony f/2.8, możemy o połowę zmniejszyć czułość względem zdjęć wykonywanych przy przysłonie f/4. Jeżeli nie pamiętacie czemu, przypomnijcie sobie omówienie przysłony z pierwszej lekcji.

Fotografia z użyciem przysłony f/2.8 Sony α550 + Sony 24-70 mm f/2.8 Carl Zeiss Vario-Sonnar T* Przysłona: f/2.8, czas: 1/80 s, czułość: 3200 ISO

Bardzo dobrze sprawdzają się w tym rozwiązaniu obiektywy stałoogniskowe, oferujące przysłony rzędu f/1.8, np. Sony 50 mm f/1.8 DT SAM. Im "jaśniejszy" obiektyw, tym mniejszej czułości będziemy mogli użyć. Pamiętajmy jednak, że wraz z dużym otworem względnym maleje głębia ostrości. Fotografując rodzinne spotkanie, możemy nie być w stanie objąć nią wszystkich uczestników, a to właśnie może być naszym celem - chcemy przecież upamiętnić ich obecność. Efekt ten widać już na powyższym zdjęciu przykładowym - naczynia na pierwszym planie oraz krzesło w tle są już wyraźnie poza głębią ostrości.

Statyw Sony VCT-R640

Ostatnim sposobem jest użycie statywu. Ta metoda pozwala wielokrotnie wydłużyć czas naświetlania. Właściwie niezależnie od tego jak "ciemnym" obiektywem dysponujemy oraz jak ciemno jest w danym miejscu, dzięki statywowi wykonać możemy poprawnie naświetlone zdjęcie. Poniższe zdjęcie zostało wykonane z czasem naświetlania 0.5 sekundy. Dzięki temu mogliśmy zmniejszyć czułość aż do ISO 200, uzyskując tym samym dużo mniejszy poziom szumów. Dodatkowo, moglibyśmy znacznie przymknąć przysłonę, otrzymująć większą głębię ostrości.

Fotografia z użyciem statywu Sony α550 + Sony 24-70 mm f/2.8 Carl Zeiss Vario-Sonnar T* Przysłona: f/4.0, czas: 1/2 s, czułość: 200 ISO

Jest oczywiście jedno zastrzeżenie - scena musi być statyczna. Statyw przyda się więc przede wszystkim do zdjęć architektury, bądź nocnych krajobrazów, jednak nie nadaje się on do fotografowania scen dynamicznych, takich jak spotkania rodzinne. Trudno przecież oczekiwać, by nikt nie poruszył się przez kilka sekund ekspozycji zdjęcia.

Wysokie czułości pozostają więc jedynym rozwiązaniem zawsze dostępnym "pod ręką" - nie wymaga ono dodatkowego sprzętu ani kosztów. Nie jest jednak pozbawione wad, o czym wspominaliśmy już w lekcji pierwszej. Używając coraz to wyższych wartości ISO, musimy liczyć się ze spadkiem jakości obrazu - na fotografiach pojawiają się szumy, spada kontrastowość zdjęć. Jest to cecha wspólna wszystkich produkowanych obecnie matryc cyfrowych. Przyjrzyjmy się zatem, jak wygląda ta sama scena (oraz jej fragment) przy wartościach ISO 200 oraz ISO 6400. By zrekompensować znacznie mniejszą czułość na światło, czas naświetlania pierwszej fotografii jest aż 25-krotnie dłuższy niż drugiej.

ISO 200	ISO 6400

To jak dokuczliwy jest dla nas ów spadek jakości zależy w dużym stopniu od tego, do jakich celów przeznaczymy wykonywane fotografie. Im mniejszy rozmiar zdjęcia oraz im większa odległość, z której będziemy je oglądać, tym szum staje się mniej istotny. Przykładowo, odbitki w formacie 10x15 cm są pod tym względem znacznie bardziej tolerancyjne niż oglądanie zdjęć w pełnej rozdzielczości na komputerze. Widać to doskonale po zaprezentowanych powyżej fragmentach. O ile wycinek sceny faktycznie ujawnia pojawienie się szumów, to po znacznym zmniejszeniu jakość zdjęcia jest zadowalająca.

Mimo wszystko, używanie wysokich czułość wiąże się ze spadkiem innych parametrów, m.in. tzw. dynamiki tonalnej. W uproszczeniu - sprawia to, że zdjęcia są mniej kontrastowe. Silniejsze odszumianie, jakiemu poddać musimy takie zdjęcia zmniejsza natomiast ich szczegółowość. Dlatego generalna zasada każdego fotografa brzmi - zawsze używaj najniższego możliwego ISO, jakiego da się użyć.

Wykonywanie zdjęć we wnętrzach to nie jedyny jednak powód by używać wysokich czułości. Przyjrzyjmy się zatem kolejnemu z nich.

Fotografowanie dynamicznych scen

Odpowiednio krótki czas naświetlania był już ograniczeniem w poprzednim przykładzie, bo założyliśmy, że fotografujemy osoby na spotkaniu rodzinnym, które przecież nie siedzą nieruchomo. Im scena jest bardziej dynamiczna, tym szybszy czas migawki powinniśmy ustawić, by uniknąć rozmycia poruszających się obiektów i postaci. Stawia to wysokie wymagania wobec dostępnego światła, by w bardzo krótkim czasie, wynoszącym np. 1/1000 sekundy, w odpowiednim stopniu naświetlić matrycę. Wyobraźmy sobie na przykład, że jesteśmy fotografem sportowym, który musi wykonywać zdjęcia szybko biegających zawodników w hali sportowej. Albo fotografa przyrody, starającego się zarejestrować zachowania ptaków o świcie lub zmierzchu. Rzadko dysponujemy w takich sytuacjach odpowiednią ilością światła i ratować się musimy podwyższaniem czułości matrycy, nawet jeżeli dysponujemy jasnymi, profesjonalnymi obiektywami.

Wyznaczmy sobie jednak mniej ambitne, a bardziej życiowe zadanie. Spróbujemy sfotografować psy szalejące w zabawie, w wieczornych, warunkach domowych. Znów użyjemy do tego zestawu Sony α550 oraz obiektywu Sony DT 18-55/3.5-5.6 SAM. Ogniskową ustawmy na 18 mm, za pomocą priorytetu przysłony wybierzmy wartość f/3.5. Dzięki temu użyjemy maksymalnej ilości światła, jakiej może dostarczyć ten obiektyw.

Przekornie, tak jak w poprzednim przykładzie, najpierw sfotografujemy tą scenę przy użyciu lampy błyskowej. Zapewne tak właśnie większość początkujących fotografów wykonałaby to zdjęcie.

Fotografia z użyciem lampy Sony α550 + Sony 18-55 mm f/3.5-5.6 DT SAM

Jedyną zaletą tej fotografii jest to... że jest. Udokumentowaliśmy zabawę psów, jednak rozkład cieni i niknące w mroku tło nie sprawiają zbyt pozytywnego wrażenia. Centralne oświetlenie lampy wbudowanej spłaszcza cała scenę.

Wiedząc, że do sfotografowania poprzednich scen potrzebowaliśmy wysokiego ISO 6400, od razu ustawmy tym razem maksymalną dostępną w aparacie czułość. Posiadacze aparatu Sony α550 są w tej dobrej sytuacji, że wynosi ona aż 12800, a właściwości matrycy CMOS Exmor w połączeniu z procesorem BIONZ zostały zoptymalizowane do pracy na wysokich czułościach.

Fotografie bez użycia lampy Sony α550 + Sony 18-55 mm f/3.5-5.6 DT SAM

Nawet przy czułości ISO 12800, automatyka aparatu dobiera czasu rzędu od 1/125 do 1/400 sekundy. To minimum, które potrzebne jest do sfotografowania tak dynamicznej sceny i liczyć się musimy z faktem, że nie wszystkie zdjęcia wyjdą ostre. Nie da się jednak ukryć, że dzięki tak wysokiej dostępnej czułości, wykonaliśmy zdjęcia dużo bardziej naturalne, niż te z użyciem lampy błyskowej. Wyłączenie lampy pozwoliło również na wykonywanie szybkich zdjęć seryjnych, co doskonale pomaga wybrać najciekawsze sceny.

Czy prawdziwe są więc pojawiające się czasem opinie, że ciągłe podwyższanie ISO w aparatach cyfrowych to jedynie kolejny chwyt marketingowy? Okazuje się, że nie... Dopiero tak duża czułość jak ISO 12800 pozwala rejestrować sceny w warunkach oświetleniowych, która dla ludzkiego oka wydają się całkowicie naturalne.

Używając wysokiego ISO pamiętać należy o istotnej kwestii, która pozwala zachować najlepszą możliwą jakość - zawsze dbajmy o to by zdjęcie było jak najlepiej naświetlone. Zdjęcia niedoświetlone trzeba będzie rozjaśnić, co spowoduje dodatkowe powiększenie szumów. Generalna zasada brzmi - lepiej dobrze doświetlić zdjęcie przy danym ISO, niż wykonać niedoświetlone zdjęcie przy ISO o jeden stopień wyższym i rozjaśniać je potem na komputerze.

Przekonajmy się jak ta zasada przekłada się na praktykę. Wykonaliśmy zdjęcia tej samej sceny przy czułościach ISO 1600 oraz 3200, przy czym dla obu ustawiona została kompensacja ekspozycji odpowiednio o -1 EV i -2 EV.

Niedoświetlone zdjęcia oraz ich histogramy
Korekcja -1 EV	Korekcja -2 EV

Histogramy wyraźnie wskazują niedoświetlenie. Po zgraniu zdjęć na komputer zmuszeni zostalibyśmy do ich rozjaśnienia. Poniższa tabelka prezentuje poprawnie naświetlone i rozjaśnione fotografie - oraz ich fragmenty - tak by lepiej można było ocenić różnice w jakości.

Wpływ rozjaśniania na poziom szumów
Poprawna ekspozycja ISO 1600	Poprawna ekspozycja ISO 3200EV
Poprawione ISO 1600 -1 EV	Poprawione ISO 3200 -1 EV
Poprawione ISO 1600 -2 EV	Poprawione ISO 3200 -2 EV

Wyraźnie widać, że im wyższa czułość oraz większa wartość potrzebnej korekcji, tym wzrost szumów wyraźniejszy. Choć uzyskaliśmy dzięki temu poprawnie naświetlone fotografie, fragmenty obrazu wyraźnie wskazują na pogorszenie jakości obrazu.

Pamiętajmy więc - fotografując na wysokich czułościach, szczególnie mocno dbajmy o to, by poprawnie naświetlać zdjęcia, bo późniejsze ich rozjaśnianie znacznie pogorszy jakość obrazu. Upewnić się o tym możemy za pomocą histogramu, który nie powinien zawierać luk w jasnych partiach obrazu, takich jak te widoczne w powyżej zaprezentowanym zdjęciu.

Jak już wspominaliśmy, użycie wysokich czułości staje się niezbędne, gdy chcemy fotografować z bardzo krótkimi czasami migawki. Prezentujemy przykładowe zdjęcia ze spaceru, który odbył się w pogodny dzień. Leżący śnieg dodatkowo potęgował dostępną ilość światła.

Fotografie przy bardzo krótkim czasie migawki Sony α550 + Sony 18-55 mm f/3.5-5.6 DT SAM Przysłona: f/5.6, czas: 1/4000 s, czułość: 1600 ISO

Jednak nawet w takich warunkach, chcąc "zamrozić" psy w ruchu za pomocą czasu migawki 1/4000 sekundy, trzeba było podnieść ISO do wartości 1600. Z takimi sytuacjami mają właśnie do czynienia fotografowie przyrody. Mimo, wydawało by się, dużej ilości światła, muszą oni czasem używać tak wysokich wartości ISO.

Okazuje się więc, że wysoka czułość przydatna jest często wtedy, gdy fotografujemy szybko zmieniające się sceny, w warunkach oświetleniowych, które choć dla ludzkiego oka wydają się w zupełności wystarczające, to nie są takie dla aparatów cyfrowych.

Fotografowanie z wykorzystaniem stabilizacji obrazu

Do tej pory skupialiśmy się na fotografowaniu sytuacji dynamicznych. Brak odpowiedniej ilości światła rekompensowaliśmy czułością matrycy, nie mogąc sobie pozwolić na zbytnie wydłużanie czasu ekspozycji. Jeżeli jednak jesteśmy w tej komfortowej sytuacji, że możemy go zwiększyć, bo nie musimy "zamrażać" ruchu na zdjęciu, to pamiętajmy o włączeniu stabilizacji obrazu. Nie zawsze przecież mamy przy sobie statyw, a skuteczność stabilizacji SteadyShot INSIDE wbudowanej w korpusy Sony α ocenia się na 2-3EV. Oznacza to, że zamiast z czasem 1/100 sekundy, powinniśmy być w stanie wykonać nieporuszone zdjęcie z czasem 1/25 sekundy.

Przeprowadźmy mały eksperyment. Wykonamy dwie serie zdjęć, rano, w pochmurny dzień - raz z włączoną, a raz wyłączoną stabilizacją. Z każdej serii wybierzemy najmniej poruszone zdjęcie. Ogniskowa wynosiła 200 mm, więc teoretycznie bezpieczny czas naświetlania wynosić powinien około 1/400 sekundy. Biorąc pod uwagę działanie stabilizacji, powinno dać się wykonać poprawne zdjęcie przy około 1/50 sekundy - taki więc czas naświetlania wybraliśmy do tego eksperymentu, ustalając go za pomocą priorytetu migawki. Wyniki prezentują się następująco:

Sony α550 + Sony 55-250 mm f/4-5.6 DT SAM Ogniskowa: 200 mm, czas: 1/50 s, czułość: 200 ISO

Wyraźnie widać, że stabilizacja faktycznie wykonuje swoje zadanie. Jak już wspominaliśmy w lekcji pierwszej, stabilizacja instalowana może być w obiektywach (drgania aparatu rekompensuje wtedy jedna z jego soczewek), bądź w aparacie (drgania rekompensuje w tym przypadku ruchoma matryca). Dzięki stabilizacji matrycy zawsze możemy korzystać z jej dobrodziejstw, niezależnie od użytego obiektywu, .

Odnośnie stabilizacji warto wspomnieć o jeszcze jednej kwestii. Gdy fotografujemy ze statywu, powinniśmy ją... wyłączyć. Może to wydawać się zaskakujące dla początkujących fotografów, bo wydaje się, że te statyw i stabilizacja powinny doskonale się uzupełniać. Jest jednak odwrotnie - stabilna pozycja aparatu zamontowanego na statywie jest dla stabilizacji myląca, próbuje ona zrekompensować drgania aparatu, których de facto nie ma.

Pamiętajmy więc - stabilizacja nie zamraża ruchu. Niweluje część drgań jakie wynikają z niestabilnego trzymania aparatu, dzięki czemu wydłużyć możemy czas naświetlania w trudnych warunkach oświetleniowych. Ale ma to sens jedynie wtedy, gdy scena jest mało dynamiczna - w przeciwnym wypadku zarejestrujemy co prawda wyraźne tło, jednak na pierwszym planie sylwetki postaci będą poruszone.

Podsumowanie

Uporządkujmy w skrócie wiedzę zdobytą w trakcie tej lekcji. Na początku wprowadziliśmy dwa nowe pojęcia: histogramu oraz korekcji ekspozycji. Pozwalają one lepiej kontrolować dobór parametrów ekspozycji, również ten dokonywany przez automatykę aparatu.

Dowiedzieliśmy się jakie mogą być praktyczne zastosowania wysokich czułości oraz przekonaliśmy się, że ze względu na współcześnie stosowane technologie, ich używanie wiąże się zawsze ze spadkiem jakości zdjęć. Przede wszystkim, w formie coraz bardziej wyraźnego szumu. Dlatego powinniśmy pamiętać, by jeżeli tylko się da, starać się używać jak najniższych wartości ISO.

Przekonaliśmy się jednak, że pomimo spadku jakości, zdjęcia wykonywane przy wysokich czułościach są wciąż zadowalające. Często są też opcją, wobec której jedyną alternatywą jest... nie zrobienie zdjęcia w ogóle.

Nie bójmy się więc wysokich ISO. Korzystajmy z tego, że matryce w lustrzankach są pod tym względem znacznie lepsze niż te stosowane w większości aparatów kompaktowych. Dbajmy o to, by poprawnie naświetlać zdjęcia, minimalizując konieczność rozjaśniania zdjęć po ich wykonaniu. Jeśli wysokie czułości stosować będziemy umiejętnie, zaowocować mogą wieloma niezwykłymi fotografiami. Czego Wam i sobie życzymy.

Więcej informacji znaleźć można na stronach:

• http://www.lustrzanka.sony.pl/
• http://www.sony.pl/hub/poradniki

Artykuł został przygotowany przy współpracy z Sony Foto Team.
Sponsorem cyklu Fotoszkoła Sony α jest firma Sony Poland sp. z o.o.

W ramach cyklu "Fotoszkoła Sony α" ukazały się następujące artykuły:

	Lekcja 1 Wykorzystanie trybów tematycznych w lustrzance Dowiedz się, jakie tryby ekspozycji oferują współczesne lustrzanki. Poznaj podstawowe parametry ekspozycji i zależności między nimi. Zobacz jak kreatywnie wykorzystać dostępne tryby tematyczne. Czytaj >>
	Lekcja 2 Fotografowanie w trudnych warunkach oświetleniowych Dowiedz się, jak radzić sobie, gdy podczas robienia zdjęć brakuje nam dostatecznej ilości światła. Poznaj pojęcie histogramu i sprawdź jak można wykorzystać stabilizację obrazu i wysokie czułości ISO. Czytaj >>
	Lekcja 3 Fotografowanie scen o dużej rozpiętości tonalnej Dowiedz się, jakie tryby pomiaru światła oferują współczesne lustrzanki. Poznaj możliwości zwiększania zakresu tonalnego zdjęć korzystając z dostępnych w aparacie funkcji. Czytaj >>
	Lekcja 4 Makrofotografia Dowiedz się, jakie wyzwania czekają amatorów fotografii chcących zacząć przygodę z makrofotografią. Poznaj pojęcie skali odwzorowania oraz zagadnienia związane z minimalną odległością ustawiania ostrości. Czytaj >>
	Lekcja 5 Wykorzystanie trybu seryjnego i autofokusu Dowiedz się, jak wykorzystać dostępne w lustrzance tryby automatycznego ustawiania ostrości. Poznaj różne mechanizmy działania autofokusu, a także sytuacje, w których możemy skorzystać z trybu zdjęć seryjnych. Czytaj >>
	Lekcja 6 Balans bieli Dowiedz się, jak wykorzystać różne ustawienia balansu bieli w lustrzance i dlaczego warto korzystać z możliwości zapisywania zdjęć w formacie RAW, a także poznaj pojęcie temperatury barwowej. Czytaj >>
	Lekcja 7 Wykorzystanie lampy błyskowej Dowiedz się, jakie możliwości oferują współczesne, zewnętrzne lampy błyskowe i dlaczego warto z nich korzystać. Poznaj pojęcie liczby przewodniej i minimalnego czasu synchronizacji błysku. Czytaj >>
	Lekcja 8 Parametry oraz typy obiektywów Poznaj podstawowe parametry i typy obiektywów. Dowiedz się, czym jest pole obrazowania i ekwiwalent ogniskowej oraz jaki wpływ na obraz ma rozdzielczość, winietowanie, dystorsja i aberracja chromatyczna. Czytaj >>