Aby robić wspaniałe zdjęcia, nie wystarczy znać poszczególne elementy kompozycji. Trzeba jeszcze wiedzieć, gdzie i jak ustawić je w obrębie kadru. Na decyzje dotyczące położenia głównego motywu wpływają zarówno kształt kadru, jak i ustawienie aparatu. Poza tym należy wziąć pod uwagę to, czy zdjęcie ma zawierać punkt skupiający uwagę, czy ma być symetryczne lub asymetryczne, harmonijne lub nieharmonijne. W ostatecznym usytuowaniu kluczowych elementów wizualnych pomocna może być reguła trójpodziału. Obecność każdego elementu w kadrze powinna być uzasadniona, w przeciwnym razie powinieneś skomponować ujęcie od nowa.

Uwaga

Kadr, zwany też formatem, jest to ta część obrazu tworzonego przez obiektyw, która jest rejestrowana przez aparat. Zazwyczaj pokrywa się ona z tym, co widać w wizjerze lub na wyświetlaczu aparatu. Format oznacza także kształt zarejestrowanego obrazu — zwykle jest to prostokąt.

Kształt kadru

----- R E K L A M A -----

ZASZALEJ NA ŚWIĘTA

Sony 600/4 FE GM OSS - KOMIS

47999 zł

Fujifilm GFX 50S II (2262 zdj.) - KOMIS

10999 zł

Sony 70-200/2.8 FE GM OSS - KOMIS

6298 zł

Sony 24-70/2.8 FE GM - KOMIS

3799 zł

Każdy aparat rejestruje obraz o określonym kształcie, czyli nadaje mu określony format. Najczęściej jest to prostokąt (zdjęcie 2-13), kwadrat (zdjęcie 2-14) lub prostokąt panoramiczny (zdjęcie 2-15). (Prostokąt panoramiczny to taki, którego szerokość jest przynajmniej dwa razy większa od wysokości. Najpopularniejszy jest format 18×6 cm o proporcji boków 3:1). Formaty prostokątne zwykle mają proporcję 3:2, która jest charakterystyczna dla formatu 35 mm, lub proporcję 4:3, typową dla ekranu telewizyjnego.

To zdjęcie ma format prostokątny. Zostało zrobione w warunkach cienia otwartego i przy użyciu ocieplającego filtra 81B (85 mm, ISO 100, f/8 przy 1/125 sekundy)

Wiele aparatów cyfrowych oferuje możliwość wyboru formatu prostokątnego, kwadratowego lub panoramicznego. Konkretny wybór zależy od charakteru fotografowanej sceny. Jeśli jest ona płaska i rozległa, zastosuj format panoramiczny. Jeśli jest tak samo szeroka jak wysoka, wybierz format kwadratowy. W pozostałych przypadkach używaj formatu prostokątnego. Bez względu na to, jaki format wybierasz, staraj się umieścić główny motyw poza środkiem kadru. Takie postępowanie pozwala uzyskać bardziej interesującą kompozycję.

Tor wyścigowy w Parku Narodowym Doliny Śmierci. Stosując format kwadratowy, trzeba się zmuszać, by nie umieszczać najważniejszego obiektu w centrum kadru (150 mm, ISO 100, f/16 przy 1/125 sekundy)

Trzeba jednak pamiętać, że matryca aparatu cyfrowego, która rejestruje obraz, ma ustalony kształt — najczęściej prostokątny. Jeśli zatem w ustawieniach aparatu wybierzesz format kwadratowy lub panoramiczny, nie zmienisz kształtu matrycy, lecz spowodujesz, że tylko jej część będzie wykorzystywana do rejestracji obrazu. W rezultacie zmniejszy się rozdzielczość i związana z nią jakość zdjęcia.

To panoramiczne zdjęcie przedstawia Los Angeles o zmierzchu. Zrobiłem je tuż po burzy, kiedy powietrze jest najbardziej przejrzyste. W takich warunkach zwykle wieje wiatr i jest zimno, więc warto zabrać rękawice, ale takie, w których przynajmniej końce palców będą odkryte (105 mm, ISO 50, filtr neutralny centralnie ważony, f/32,3 przy 12 sekundach)

Orientacja

Jeśli zdecydowałeś się na format prostokątny lub panoramiczny, następny wybór będzie dotyczył orientacji kadru — czy aparat ustawić pionowo czy poziomo. Większość ludzi trzyma aparat poziomo, bo jest on tak skonstruowany, że wtedy najlepiej pasuje do dłoni. Nie oznacza to jednak, że nie możesz obrócić aparatu na bok i fotografować w układzie pionowym. Możesz, a niekiedy nawet powinieneś.

Kiedyś pokazałem legendarnemu fotografowi krajobrazów, Anselowi Adamsowi, zdjęcie pejzażu morskiego, które skadrowałem pionowo. Zwrócił mi uwagę, że skoro dominujące elementy kompozycyjne — w tym przypadku horyzont i morskie fale — są zorientowane poziomo, zdjęcie powinno mieć również układ poziomy. Dodał także, że gdy on komponuje ujęcie, najpierw ustala, czy dominujące elementy sceny są pionowe czy poziome. Ty również powinieneś tak postępować. Aby przekonać się, jak orientacja aparatu wpływa na efekt końcowy, spójrz na zdjęcia 2-16 i 2-17. Oba przedstawiają tę samą scenę, ale istnieje między nimi subtelna różnica.

Oczywiście, niektóre sceny można fotografować zarówno w orientacji poziomej, jak i pionowej, uzyskując w obu przypadkach efekt zadowalający. Gdy fotografuję jakieś miejsce, zawsze staram się robić zdjęcia poziome i pionowe — po prostu, by się zabezpieczyć.

Uwaga

Niektóre z bardziej wyrafinowanych aparatów mają dodatkowy spust migawki ulokowany w bocznej ściance, aby łatwiej było robić zdjęcia pionowe. (Zazwyczaj taki przycisk można zablokować w celu zapobieżenia przypadkowemu otwarciu migawki podczas fotografowania w układzie poziomym).

Pozioma orientacja zdjęcia podkreśla znaczenie horyzontu i mgły, do której wzrok jest kierowany wzdłuż pięknej linii wybrzeża. To ta niezwykła mgła skłoniła mnie do wdrapania się na skały (24 mm, ISO 50, f/16 przy 1/60 sekundy)

W układzie pionowym wzrosło znaczenie pierwszego planu kosztem linii mgły, która w orientacji poziomej była mocnym elementem (24 mm, ISO 50, f/16 przy 1/60 sekundy)

Podsumowując, jeśli fotografujesz krajobraz, trzymaj aparat poziomo — chyba że ważny element krajobrazu jest ewidentnie pionowy. Z drugiej strony, gdy robisz zdjęcie portretowe, zwłaszcza jednej osoby, możesz ustawić aparat pionowo, aby lepiej wypełnić kadr głównym motywem.

Punkt skupiający uwagę widza

Stosowanie punktu skupiającego uwagę, określanego również jako centrum zainteresowania, jest jednym z najskuteczniejszych sposobów wizualnego przekazywania myśli. Punkt skupiający uwagę jest miejscem o największym znaczeniu w całej kompozycji; jest tym fragmentem obrazu, do którego wzrok kieruje się w sposób naturalny i w którym się zatrzymuje. Jeśli go zastosujesz, nie będzie wątpliwości co do Twoich intencji (patrz zdjęcie 2-18).

Punkt skupiający szybko informuje widza o intencjach autora, ale istnienie takiego punktu nie jest bezwzględnie konieczne. Nie jest on potrzebny, jeśli fotografowana scena zawiera wyraźny wzór — na przykład rozrzucone jesienne liście czy kamyki na morskiej plaży albo, jak na zdjęciu 2-19, wielka „kostka” sprasowanego złomu przygotowanego do ponownej przeróbki.

Odsyłacz

Punkt skupiający uwagę stanowi centrum zainteresowania i jest efektem zabiegów kompozycyjnych. Natomiast płaszczyzna ostrości jest obszarem sceny, na którym ogniskujesz obiektyw, i należy do zjawisk optycznych. Więcej informacji na jej temat znajdziesz w rozdziale 3.

Kredki wskazują na punkt skupiający uwagę — motyla, zwanego monarchą — a plama światła zatrzymuje wzrok w obrębie obrazu. Różne warstwy zmuszają wzrok do wędrówki i analizowania kompozycji (150 mm, ISO 50, f/64 przy 1/125 sekundy)

Na tę ciekawą kompozycję sprasowanego metalu natrafiłem w zakładzie recyklingowym (24 mm, ISO 100, f/11 przy 1/250 sekundy)

Wskazówka

Jeśli masz problem z określeniem, które elementy kompozycyjne powinny służyć za punkt skupienia, spróbuj spojrzeć na fotografowaną scenę przez matową płytkę z otworem odpowiadającym formatowi ustawionemu w aparacie. Jeśli nie masz pod ręką takiej płytki, utwórz odpowiednią ramkę z palców, tak jak robią często reżyserzy filmowi. Ten prosty zabieg pomaga wyizolować fragment otoczenia i umożliwia skomponowanie ujęcia jeszcze przed włączeniem aparatu. Szczególnie przydaje się to podczas fotografowania krajobrazów.

Poszukiwanie tematu

Fotograficy oraz inni artyści często pracują nad jakimś tematem przez długi czas, co pozwala im rozwinąć go w pełni i nierzadko kończy się wystawą lub książką poświęconą temu tematowi. Przykładowo, oprócz aktualnej pasji fotografowania owocni rozmaitych roślin pracuję nad cyklem zdjęć, których tematem są identyczne bliźniaki (sam zresztą jestem jednym z nich). Najpierw fotografuję je symetrycznie w prosty sposób, a potem staram się je uchwycić w otoczeniu, które może coś na ich temat powiedzieć. Czasami po zrobieniu kilkunastu zdjęć porzucam dany temat, a czasami pracuję nad nim przez kilka lat. Namawiam Cię do kontynuowania rozpoczętego projektu lub poszukania nowego tematu, który będzie miał dla Ciebie specjalne znaczenie.

Symetria kontra asymetria

Kompozycja symetryczna to taka, w której po obu stronach obrazu znajdują się identyczne formy. Takie fotografie mogą zawierać punkt skupiający uwagę, ale mogą być również skomponowane w oparciu o powtarzający się motyw i nie mieć żadnego określonego punktu skupienia. Kompozycje symetryczne najlepiej nadają się do prezentowania motywów charakteryzujących się symetrią wewnętrzną, takich jak owocnia widoczna na zdjęciu 2-20 czy para bliźniaków pokazywana w sposób taki, jak na zdjęciu 2-21.

Tekstura i wyraźna symetria tej owocni do tego stopnia przykuły moją uwagę, że zrobiłem jej całą serię zdjęć (150 mm, ISO 100, f/45,3 przy 1/60 sekundy)

Kompozycje symetryczne można tworzyć także z udziałem ludzi. Zwróć uwagę, jak Twój wzrok automatycznie skanuje bliźniaczki w poszukiwaniu różnic między nimi (80 mm, ISO 100, f/16 przy 1/60 sekundy)

Przeciwieństwem kompozycji symetrycznych są układy niesymetryczne, czyli takie, które nie zawierają wzorów ani lustrzanych odbić żadnych form, co czyni je bardziej elastycznymi, i dlatego są częściej stosowane. Mogą zawierać punkt skupiający uwagę, ale mogą też być całkiem abstrakcyjne, jak w przypadku zdjęcia 2-22. Wśród obrazów asymetrycznych znaleźć można zarówno bardzo proste, jak i bardzo złożone. Ogólnie, asymetria jest bardziej dynamiczna i pozwala zastosować więcej kombinacji obiektów, którymi widz może się zainteresować.

Głównym motywem jest tutaj ściana stereo, a czerwone krzesło, stanowiąc kontrapunkt dla tej biało-szarej płaszczyzny, czyni kompozycję asymetryczną (90 mm, ISO 50, filtr neutralny centralnie ważony, f/45 przy 1/15 sekundy)

Harmonia i dysharmonia

Kompozycja harmonijna to taka, której składniki są powiązane przez skalę, kształt, kolor lub teksturę i tworzą przyjemną dla oka całość. Powiązane w ten sposób są na przykład pomarańcze i jabłka, a piłki do koszykówki i banany — nie. Jeśli takie relacje nie zachodzą, kompozycja jest dysharmonijna; mówiąc inaczej, nie ma spójnej struktury. Jeśli wzrok błądzi chaotycznie po całym kadrze, kompozycja nie jest harmonijna. Najczęściej będziesz stosował układy harmonijne, bo wówczas Twoje przesłanie będzie łatwiejsze do odczytania (patrz zdjęcie 2-23). Ale jeśli do chaotycznego motywu dołączysz chaotyczną kompozycję, wrażenie dysharmonii zostanie jeszcze spotęgowane (patrz zdjęcie 2-24).

Niebo nad słynną drogą 66 (Route 66). Kształty chmur są na tyle podobne, że tworzą kompozycję harmonijną (105 mm, ISO 50, filtr neutralny centralnie ważony, f/22,3 przy 1/8 sekundy)

W meksykańskiej piekarni. Wzrok nie znajduje tutaj niczego, na czym mógłby się dłużej zatrzymać. Taka scena jest po prostu nużąca (90 mm, ISO 100, f/4 przy 1/30 sekundy)