Tematem ostatniej lekcji z cyklu „Fotoszkoła Marumi” będą filtry specjalne – dosłownie i w przenośni. Można powiedzieć, że do filtrów specjalnych, zwanych też efektowymi, zaliczamy właściwie wszystkie te, których nie da się zaliczyć do żadnej innej grupy. Nie jest to jednak ścisła definicja. Niektórzy np. filtry szare zaliczają do efektowych, inni je rozgraniczają. Tak czy inaczej, występują pewni mniej lub bardziej typowi reprezentanci grupy filtrów efektowych – postaramy się w tej lekcji przedstawić ich przegląd i zaprezentować przykłady użycia tych najbardziej typowych.

Filtry efektowe czasy swojej świetności mają już za sobą. W czasach analogowych były albo niezbędnym, albo conajmniej bardzo pomocnym narzędziem w uzykiwaniu pewnych „efektów specjalnych”. Dziś, w dobie cyfrowej, wiele z tych filtrów da się z powodzeniem zastąpić obróbką komputerową. Czy ich stosowanie jest zupełnie pozbawione sensu? To zależy – m.in. od metod pracy i przyzwyczajeń fotografa. Mimo doby cyfrowej wielu z nich ceni sobie jak najmniejszą ingerencję w obraz zarejestrowany przez aparat. Chcąc uzyskać pewne efekty pozostają oni zatem przy filtrach dobrze pamiętających czasy analogowe. Nie bez znaczenia bywa też fakt znacznego skrócenia czasu pracy, ponieważ zastosowanie filtra może oszczędzić żmudną czasem pracę przed komputerem.

----- R E K L A M A -----

RABATY FUJIFILM DO 10000zł

Fujifilm GFX 100S

26998 zł 16998 zł

Fujifilm X-T5 BLACK

8798 zł 6798 zł

Fujifilm X-H2S

11358 zł 10498 zł

Fujifilm 8/3.5 XF R WR

3858 zł 2998 zł

Przegląd filtrów przedstawimy w oparciu o filtry firmy Marumi, której oferta jest pod tym względem bardzo bogata. W przeciwieństwie do poprzednich lekcji, nie wprowadzimy zbyt wielu nowych pojęć ani teorii – skupimy się na przedstawianiu możliwości i przykładów zastosowań poszczególnych modeli. Pamiętać jednak należy, że tak jak w przypadku każdego innego filtra, istotna jest jego wysoka jakość. Brak powłok antyodbiciowych, złej jakości materiały itp. czynniki sprawią, że poza pożądanym efektem uzyskać możemy mniejszą lub większą utratę jakości obrazu.

Filtry powiększające

Filtry powiększające to chyba jedyna grupa filtrów efektowych, których nie da się wprost zasymulować na komputerze. Oczywiście, można próbować wykadrowywać zdjęcie, uzyskując tym samym powiększenie obrazu, ale efekt takiego podejścia zależy od jakości i właściwości optyki obiektywu oraz matrycy. Innymi słowy zdjęć nie da się powiększać w nieskończoność i jedyną opcją jest wymiana obiektywu, zastosowanie jednego z filtrów powiększających albo innych metod stosowanych w makrofotografii, np. pierścieni pośrednich.

Budowa filtrów powiększających jest w istocie prosta, ponieważ składają się one z jednej soczewki powiększającej. Umieszczona przed układem optycznym obiektywu powoduje powiększenie obrazu, czyli zwiększenie skali odwzorowania. To wszystko, co potrzebne jest praktykom – wystarczy nakręcić filtr, ustawić ostrość na obiekt i nacisnąć spust migawki ciesząc się większą skalą odwzorowania.

Warto chyba jednak zatrzymać się chwilę na w tym miejscu i przeanalizować w jaki sposób się to odbywa i jakie ma konsekwencje. Bardziej wnikliwi Czytelnicy mogą bowiem zacząć zastanawiać się, jak nałożenie takiego filtra wpływa dokładnie na skalę odwzorowania, minimalną odległość ostrzenia, jasność obiektywu czy głębię ostrości.

Standardowo liczba podana w nazwie tego typu filtrów wyznacza dioptrię zastosowanej soczewki. Przypomnijmy, że dioptria jest odwrotnością ogniskowej podanej w metrach. Soczewka mająca 1 dioptrię ma więc ogniskową wynoszącą 1 m, 2 dioptrie to 0,5 metra, 4 dioptrie to 25 cm itd. Nie jest to więc, jak mogłoby się wydawać, wartość uzyskiwanego powiększenia.

Ponieważ soczewka skupiająca zmienia ogniskową zastosowanego obiektywu, stopień uzyskiwanego powiększenia zależy również od jego ogniskowej oraz od tego, na jaką odległość ustawiona jest ostrość. Większe wartości powiększeń uzyskamy, gdy ostrzymy na obiekty bliżej położone, niż przy ostrzeniu na nieskończoność. Przykładowa tabelka, dla obiektywu o ekwiwalencie ogniskowej 50 mm wygląda następująco:

Tabela stopni powiększenia filtrów Marumi Close Up Dla obiektywo o ekwiwalencie ogniskowej 50 mm
Model	Dioptrie	Ogniskowa [mm]	Odległość ostrzenia	Powiększenie
+1	+1.0	1000	nieskończoność	0.05
			0.5m	0.15
+2	+2.0	500	nieskończoność	0.1
			0.5m	0.2
+3	+3.0	330	nieskończoność	0.16
			0.5m	0.25
+4	+4.0	250	nieskończoność	0.22
			0.5m	0.3

Firma Marumi posiada w swojej ofercie standardowe nasadki makro z serii Close-up o różnym stopniu powiększania.

Filtry Marumi Close-up 1, 2, 3 oraz 4

Przyjrzyjmy się, jak w praktyce sprawdzają się tego typu filtry. Poniżej prezentujemy zdjęcia tej samej sceny wykonane przy zastosowaniu filtrów o różnych dioptriach.

Przykład użycia filtrów Marumi Close-up 1, 2, 3 oraz 4 Canon 7D + Canon 17–55/2.8 IS USM

Bez filtra

Marumi Close-up 1

Marumi Close-up 2

Marumi Close-up 3

Marumi Close-up 4

Podobnie jak ma to miejsce gdy oglądamy obiekty przez lupę, pierwsze co rzuca się w oczy to rozmycie obrazu na brzegach kadru, tym silniejsze, im większe powiększenie soczewki. Prosta budowa tego układu powoduje łatwo zauważalne aberracje sferyczne, a więc spadek ostrości na brzegach kadru.

Filtry Marumi Close-up 1, 2, 3 oraz 4 użyte jednocześnie

Możemy również próbować nakręcić kilka filtrów powiększających naraz, doprowadzając jednak tym samym spadek jakości do znacznych wartości, co widać na powyższym przykładzie. Mimo wszystko, stosując dobry obiektyw, da się w ten sposób wykonywać zaskakująco dobre powiększenia – szczególnie jeśli dodatkowo wykadrujemy zarejestrowaną fotografię. W taki właśnie sposób powstała poniższa fotografia, przy zastosowaniu wszystkich czterech filtrów jednocześnie i dość znacznym wykadrowaniu centrum kadru.

Filtry Marumi Close-up 1, 2, 3 oraz 4 Canon 7D + Canon 17–55/2.8 IS USM (wykadrowane)

Istnieje w ofercie Marumi również filtr dedykowany do makrofotografii – DHG Macro 3. Jak można się spodziewać po nazwie, jego dioptria wynosi 3. Podobnie jak wszystkie inne filtry serii DHG został on specjalnie zaprojektowany z myślą o fotografii cyfrowej. Zastosowano w nim bowiem nowe, 10-warstwowe powłoki antyodbiciowe Digital High Grade, zapewniające bardzo niski współczynnik odbicia. Poza tym oprawiono go w wyczernioną i cienką ramkę, dzięki czemu nie będzie on powodował winietowania w obiektywach szerokokątnych.

Nasadki makro są tanim i wygodnym sposobem na powiększenie skali odwzorowania. Wystarczy bowiem nakręcenie filtra i już możemy z niej korzystać. Co ważne, nie wpływają one na działanie aparatu, tzn. wciąż korzystać możemy z automatycznego ustawiania ostrości bądź pomiaru światła. Inne rozwiązanie, polegające na zwiększeniu wyciągu obiektywu, czy to poprzez zastosowanie pierścieni pośrednich czy mieszków, nie jest już pod tym względem tak oczywiste. Rozwiązania przenoszące elektronikę pomiędzy obiektywem a aparatem są bowiem bardziej kosztowne. Jest to oczywiście klasyczny kompromis, bowiem z drugiej strony, takie rozwiązanie nie pogarsza jakości optycznej układu.

Filtry zmiękczające

Czasem chcielibyśmy uzyskać baśniowy efekt zdjęcia, w którym niczym we śnie wszystko spowite jest mgiełką. Właśnie do takich celów służą filtry zmiękczające. Nadają one fotografiom romantycznego charakteru. Paradoksalnie są dokładnym przeciwieństwem dążeń wielu fanów fotografii do posiadania jak najostrzejszych obiektywów. Jednak stosowane z namysłem i w określonych okolicznościach mogą nadać zdjęciom niepowtarzalny charakter. Jest to też doskonały przykład filtra mogącego być przyczynkiem do dyskusji nad tym, czy nie lepiej taki efekt wygenerować komputerowo na już zarejestrowanym zdjęciu.

Istnieje szereg filtrów zmiękczających o różnym natężeniu. W ofercie Marumi można je pod tym względem sklasyfikować w sposób przedstawiony w poniższej ilustracji.

Intensywność filtrów zmiękczających Marumi

Najsilniejszy filtr Foggilizer rekomendowany jest do fotografii krajobrazowej, podczas gdy filtry Duto polecane są w przypadku portretów.

Filtr Marumi Foggilizer

Filtr Marumi Duto

Filtry tego typu konstruuje się najczęściej za pomocą specjalnie ponacinanych szkieł, choć spotkać się można z częściowo żartobiliwymi poradami, że wystarczy zwykła pończocha. Filtry mają nad nią tę oczywistą przewagę, że są bezbarwne, a efekt ich działania może być bardziej subtelny.

Przykłady zdjęć przy zastosowaniu filtra Marumi DHG Soft Fantasy prezentują się następująco.

Zdjęcie bez filtra

Filtr Marumi DHG Soft Fantasy

Zdjęcie bez filtra

Filtr Marumi DHG Soft Fantasy

Trudno wskazać typowe zastosowania tego rodzaju filtrów, bo te wydają się być ograniczone jedynie naszą wyobraźnią. Z pewnością fotografia portretowa, krajobrazowa bądź architektury może czasem zyskać po użyciu tego rodzaju filtra.

Filtry gwiazdkowe

Kolejnym typem filtrów efektowych są filtry gwiazdkowe, których jedynym celem jest generowanie gwiazdek w miejscu punktowych źródeł światła, dlatego najlepiej sprawdzają się one np. przy zdjęciach nocnych.

Obrotowa oprawka filtra Marumi DHG Star Cross

Podobnie jak np. filtry polaryzacyjne, filtry gwiazdkowe są obrotowe, tak by dało się zmieniać nachylenie ramion gwiazdek. Pomysłowość twórców tego rodzaju filtrów jest na tyle duża, że można zakupić filtry generujące gwiazdy o określonej liczbe ramion (np. z serii Marumi DR-4/8/18/36/48x). Filtry gwiazdkowe mają ciekawą budowę, poniważ pokryte są one precyzyjnym, powtarzającym się wzorem.

W ofercie Marumi widnieje dedykowany do fotografii cyfrowej filtr DHG Star Cross. Zobaczmy jak sprawuje się on w praktyce.

Zdjęcie bez filtra

Filtr Marumi DHG Star Cross

Zwróćmy uwagę, że mimo różnej intensywności źródeł światła, rozmiar gwiazdki jest zawsze taki sam, zmienia się jedynie jej wyrazistość. To jaki efekt uzyskamy i czy będziemy z niego zadowoleni w dużym stopniu zależy od fotografowanej sceny. W dzień, bez wyraźnie wyróźniających się źródeł światła, nie wprowadza on ciekawego efektu. Nocą, gdy takich źródeł jest zbyt wiele, może on posłużyć jedynie do zabawy w abstrakcyjne fotografie.

Filtr Marumi DHG Star Cross

Ciekawą propozycją godną uwagi jest filtr Marumi Parallel Screen, składający się z dwóch szkieł z naniesionym wzorem układającym się w linie proste. Obracając jednym z nich regulujemy w ten sposób kąt nachylenia ramion rejestrowanych gwiazdek. Filtr ten tak naprawdę składa się z dwóch oprawek, które da się od siebie odkręcić.

Filtr Marumi Parallel Screen

Poza tym, jak każdy filtr gwiazdkowy, możemy obracać całością. W efekcie, jak możemy się przekonać na powyższym zdjęciu, jest to filtr z oprawką o imponującej grubości. Z pewnością nie nadaje się do stosowania z obiektywami szerokokątnymi, w których powodować będzie winietowanie.

Zdjęcie bez filtra

Filtr Marumi Parallel Screen (różne ustawienia kątów)

Możliwość regulowania kąta nachylenia ramion gwiazdek zwiększa uniwersalność filtra. Każdy fotograf z nutką badacza z pewnością będzie od razu ciekaw, co stanie się, jeżeli nacięcia na obu szkłach ustawimy równolegle. Efekt widzimy na jednej z powyższych fotografii. Nie dzieje się więc nic spektularnego, poza tym, że zamiast gwiazdek rozbłyski bedą miały postać pojedynczych kresek.

Filtr Marumi Parallel Screen

Filtry kolorystyczne

Wydaje się, że w dobie plików RAW i bezstratnej zmiany balansu bieli po wykonaniu zdjęcia, znaczenie filtrów kolorystycznych zdecydowanie traci na znaczeniu. Jednak podobnie jak z każdym innym typem filtrów efektowych, z pewnością znajdą się ich zwolennicy, przedkładający ich użycie nad obróbkę komputerową.

W grupie filtrów kolorystycznych w ofercie filtry Marumi znaleźć można takie propozycje, jak filtr Sepia, którego działania łatwo domyślić się po nazwie.

Filtr Marumi Sepia

Istnieją również ciekawsze pozycje, np. filtr Marumi Changeable Color, w którym obrót oprawką zmienia tonację kolorystyczną zdjęcia. Istnieje pięć wersji tego typu filtrów, pozwalających na kontrolowanie tonacji pomiędzy kolorami żółtym-zielonym, żółtym-czerwonym, zielonym-czerwonym, niebieskim-żółtym i czerwonym-niebieskim.

Filtr Marumi Changeable Color Red-Blue

Nikt również nie powiedział, że zmiana kolorystyki musi być jednolita. Istnieją zatem filtry takie jak Marumi Graduated Color o stopniowanym zabarwieniu, podobnie jak stopniowane jest przyciemnienie obrazu w filtrach połówkowych. Rozkład przebarwień może mieć jeszcze bardziej finezyjną postać, jak np. w filtrze Marumi Vignette lub Marumi Tri-Color.

Filtr Marumi Graduated Color

Filtr Marumi Vignette

Filtr Marumi Tri-Color

Filtry tego rodzaju mogą przydać się w fotografii krajobrazowej w celu zmiany kolorystyki nieba albo w fotografii czysto efektowej, jak w przykładzie użycia filtra Tricolor.

Filtry trikowe

Filtry trikowe to chyba najbardziej niezwykła grupa, możnaby nazwać je filtrami specjalnie specjalnymi. Jak bowiem nie nazwać w ten sposób np. filtra, który powoduje znikanie środkowej części kadru albo zwielokratnianie głównego motywu zdjęcia?

Za pomocą różnego rodzaju konstrukcji soczewek i pryzmatów da się tworzyć najrozmaitsze efekty, na dodatek nie zawsze wprost osiągalne obróbką komputerową. Dobrym przykładem takiego rodzaju filtra jest Marumi Filt-Up, który pozwala na uzyskanie podwójnej głębi ostrości – tej ustawionej klasycznie, oraz drugiej w odległości od 20 do 50 cm.

Filtr Marumi Filt-Up

Jest to oczywiście filtr obrotowy, dzięki czemu strefę „drugiej ostrości” możemy ustalić w porządanym miejscu kadru.

Innym ciekawym filtrem jest na przykład Marumi Odd Out, który powoduje, że znika środek kadru, a jego boczne części łączą się ze sobą lub filtr Marumi Dual Image, który powoduje lustrzane odbicie połowy kadru.

Filtr Marumi Odd-Out

Filtr Marumi Dual Image

Wspomniane zwielokrotnianie głównego motywu zdjęcia realizują filtry takie jak Marumi 2/4/5/6-Section, powielające go 2,4,5 lub 6 krotnie albo Marumi Triangle realizujące trzykrotne powielenie.

Filtr Marumi 4-Section

Filtr Marumi Triangle

Filtry te również są obrotowe, dzięki czemu można regulować położenie zduplikowanych motywów. Ocenę potrzeby ich zastosowania pozostawiamy Czytelnikom, tak czy inaczej warto wiedzieć, że istnieją tego rodzaju rozwiązania.

Podsumowanie

Przedstawiony przegląd filtrów efektowych powinien pozwolić zorientować się w ich bogactwie i różnorodności. Na ile każdy z nich jest przydatny pozostaje indywidualną oceną fotografa. Z pewnością najbardziej praktyczną grupą są filtry powiększające, bo ich działanie nie jest zastępowalne obróbką komputerową.

Omówieniem filtrów efektowych kończymy zatem cykl poświęcony filtrom Marumi, który – mamy nadzieję – rozjaśnił Wam pewne kwestie dotyczące filtrów i wprowadził w ich bogaty świat. Nie należy bać się filtrów, wiele z nich naprawdę warto posiadać w swoim inwentarzu. Klasycznym, nieomal niezbędnikiem, jest filtr polaryzacyjny, omówiony w lekcji drugiej oraz czwartej. Gdy zaczniecie go skutecznie używać, sami zdziwicie się, jak mogliście wcześniej go nie posiadać. Równie istotne w pewnych okolicznościach mogą być filtry połówkowe i szare, omówione w lekcji szóstej. Również filtry UV, którym poświęciliśmy lekcję ósmą nie są do pogardzenia. Każdy z przedstawionych poprzez ostatnie lekcje filtrów godny jest uwagi, warto więc przemyśleć czy znajdzie on zastosowanie w stosowanej przez Was fotografii.

Warto przed ewentualnym zakupem jeszcze raz przypomnieć sobie pierwszą lekcję, w której omówiliśmy ogólne, istotne informacje dotyczące filtrów. Znaczenie dobrych powłok antyodbiciowych, takich jak zastosowanych w serii Marumi DHG jest bardzo istotne. Warto również zwrócić uwagę na filtry wyposażone w dodatkowe, specjalne warstwy hydrofobowe, w które wyposażone są filtry z serii Marumi WPC. Znacznie ułatwiają one czyszczenie i wycieranie z nagromadzonej na nich wody.

Niezależnie od tego na jaki filtr się zdecydujecie, to co za jego pomocą uzyskacie zależy przede wszystkim od Waszej pomysłowości. Wraz ze zdobytą w tym cyklu wiedzą powinno to zaowocować wieloma ciekawymi zdjęciami, czego Wam oczywiście serdecznie życzymy.

Artykuł został przygotowany przy współpracy z firmą K-Consult – dystrybutorem produktów Marumi w Polsce.
Sponsorem cyklu Fotoszkoła Marumi jest firma K-Consult sp. z o.o.