Do oświetlania ujęć portretowych można użyć wielu różnych rodzajów światła, zarówno sztucznego, jak i naturalnego. W zależności od pory dnia i pogody oświetlenie naturalne, czyli światło słoneczne, może mieć najróżniejsze właściwości. Światło sztuczne może być emitowane przez wiele różnych urządzeń, które można sklasyfikować według temperatury barwowej. (W tabeli 3.1 podane są temperatury światła emitowanego przez najczęściej używane sztuczne źródła). Umiejętne sterowanie światłem to najważniejszy aspekt fotografii, niezależnie od tego, z jakim rodzajem źródła światła mamy do czynienia. Światło należy skierować w odpowiedni sposób i zadbać o jego odpowiednią intensywność. Cienie powinny równoważyć światła, a ich krawędzie w zależności od charakteru ujęcia muszą być bardzo miękkie lub ostre.

Tabela 3.1. Najczęściej stosowane sztuczne źródła światła

Rodzaj źródła światła	Typowa temperatura barwowa (w stopniach)
Zwykła żarówka	2800 K
Żarówka fotograficzna o dużej mocy	3200 K
Żarówka halogenowa	3400 K
Jarzeniówka	3800 K (średnio)
Lampa błyskowa	5500 K

Uwaga

Lampa błyskowa jest w większości przypadków najlepszym źródłem światła dla fotografii portretowej, gdyż zapewnia największą intensywność światła w stosunku do ilości emitowanego ciepła. Do najgorszych źródeł należą zwykłe jarzeniówki, gdyż ich spektrum barwowe jest bardzo nierówne, co utrudnia uzyskanie poprawnej kolorystyki skóry.

----- R E K L A M A -----

OFERTA BLACK FRIDAY

Sony A7R IV (15263 zdj.)

8299 zł 7054 zł

Canon 28-70/2 RF L USM

10999 zł 9899 zł

Leica Q2 Monochrom (3252 zdj.)

19999 zł 17999 zł

Fujifilm GFX 100S (443 zdjęcia)

13999 zł 12599 zł

Najprostszym narzędziem do sterowania światłem jest zwykły ekran, który może służyć do przesłaniania strumienia światła lub kierowania go w pożądane miejsce. To proste narzędzie jest dostępne w wielu różnych postaciach, przystosowanych do ściśle określonych celów. W zależności od potrzeb do modelowania światła można użyć blend i zasłon w kolorze białym, czarnym, srebrnym i złotym. Jednym z najpopularniejszych ostatnio gadżetów tego typu są ekrany rozpięte na sprężystej, owalnej ramce. Gdy nie są potrzebne, można je złożyć i przechowywać w niewielkich futerałach (po wyjęciu automatycznie rozkładają się do pełnych rozmiarów) — patrz rys. 3.1. Większość ekranów jest dwustronna, a niektóre z nich wyposażone są ponadto w komplet dodatkowych, zdejmowanych osłon, które w razie potrzeby umożliwiają zmianę rodzaju powierzchni odbijającej. Ekrany tego typu szczególnie dobrze sprawdzają się w plenerze, ułatwiając uzyskanie pożądanej charakterystyki światła. Prócz typowych blend odblaskowych dostępne są też przezroczyste ekrany, które umożliwiają rozproszenie zbyt intensywnego światła padającego bezpośrednio na obiekt.

Jednym z najpopularniejszych, tanich sposobów na uzyskanie silnie rozproszonego światła w warunkach studyjnych są duże (o wymiarach przekraczających metr na dwa metry) arkusze tektury lub pianki ułożone w kształt litery „V” (rys. 3.2). Takie rozwiązanie pozwala uzyskać bardzo duże, dość silne źródło miękkiego światła, doskonale nadające się na przykład do podkreślania konturów postaci.

Rys. 3.1. Duży ekran można złożyć do futerału o połowę mniejszego niż okrągła blenda po prawej stronie. Zauważ, że okrągła blenda jest przezroczysta, lecz dzięki zdejmowanym pokrowcom można z łatwością zamienić ją w ekran odbijający w kolorze białym, złotym lub srebrnym. Dzięki takiemu rozwiązaniu mamy do dyspozycji jeden wygodny ekran, który może pełnić cztery różne funkcje

Rys. 3.2. Dwie nieosłonięte lampy błyskowe, skierowane w głąb ekranów ułożonych w kształt litery „V”, stanowią źródło silnie rozproszonego światła

Kolejnym, często spotykanym gadżetem są czarne ekrany osłaniające. Gadżety tego typu zazwyczaj wykonane są z tkaniny opiętej na szkielecie z drutu lub tworzywa (rys. 3.3). Takie osłony dostępne są w wielu różnych rozmiarach i bardzo często stosowane na planie filmowym. Większość typowych ekranów osłaniających jest przystosowana do mocowania w uchwytach na statywach z wysięgnikami, co pozwala wygodnie i łatwo umieścić je w określonym miejscu i pod potrzebnym kątem.

Rys. 3.3. Ten ekran ustawiony został w taki sposób, by osłaniał aparat przed światłem padającym z góry na obiektyw i stanowiącym potencjalne źródło niepożądanych odblasków

Ekrany osłaniające i blendy mogą być stosowane w plenerze lub w studiu przy dowolnym oświetleniu i w połączeniu ze wszystkimi dostępnymi źródłami światła. Celowo akcentuję ich uniwersalny charakter, gdyż kolejne akcesoria, które za chwilę omówię, są przystosowane wyłącznie do światła błyskowego. Lampy błyskowe są ulubionym źródłem światła dla fotografów zajmujących się wykonywaniem zdjęć ludzi, gdyż w porównaniu z innymi źródłami o podobnej mocy wytwarzają one stosunkowo niewielką ilość ciepła. Wbrew pozorom jest to bardzo istotne, gdyż zbyt wysoka temperatura w studiu może być uciążliwa dla modeli, a na dodatek znacznie skraca trwałość makijażu. Na rynku fotograficznym dostępnych jest wiele różnych nakładek i końcówek modelujących kształt strumienia światła, akcesoriów umożliwiających jego rozproszenie oraz rozmaitych lamp błyskowych — zarówno tych, które służą do zamontowania bezpośrednio na korpusie aparatu, jak i zewnętrznych lamp studyjnych.

Prócz niemal wszechobecnych reflektorów w różnych kształtach jednym z najczęściej spotykanych akcesoriów fotograficznych są parasole (rys. 3.4). Parasol fotograficzny to nic innego jak zwykły parasol, którego wewnętrzna powierzchnia została wyściełana materiałem odbijającym światło. Głowice służące do montowania lamp błyskowych są zazwyczaj wyposażone w specjalny otwór, który umożliwia wygodne zamontowanie uchwytu parasola w taki sposób, by błysk lampy padał wprost do wnętrza jego otwartej czaszy. Niektóre parasole studyjne wyposażone są w czarne pokrowce, które chronią przed wydostawaniem się światła przez poszycie urządzenia. Po zdjęciu pokrowca parasol można potraktować jako pewnego rodzaju dyfuzor silnie rozpraszający światło — w takim przypadku zamiast światła odbitego korzysta się ze światła przenikającego przez parasol.

Rys. 3.4. Parasol fotograficzny może być wyściełany srebrnym lub białym materiałem odbijającym światło. Dostępne są też parasole, których wnętrze wyłożone jest folią w kolorze złotym, lecz są one zdecydowanie mniej popularne

Kolejnym, często spotykanym gadżetem służącym do sterowania światłem jest softboks (rys. 3.5). Jest to zamknięte urządzenie w kształcie namiotu, wewnątrz którego umieszczona jest lampa błyskowa. Przednia część softboksu osłonięta jest białą tkaniną, przez którą przenika silnie rozproszone światło lampy. Wnętrze urządzenia jest wyściełane materiałem odbijającym światło. Softboks można porównać do przenośnego okna, z którego pada bardzo łagodne, rozproszone światło doskonale nadające się do zastosowania w fotografii portretowej.

Rys. 3.5. Softboksy dostępne są w wielu różnych rozmiarach i formatach. Urządzenie pokazane na rysunku należy do softboksów o średnich rozmiarach, które znakomicie nadają się do fotografii portretowej

Istnieje wiele różnych specjalistycznych źródeł światła i gadżetów służących do jego modelowania, lecz chyba najbardziej nietypowymi urządzeniami, które zostały opracowane na potrzeby fotografii portretowej (i makrofotografii), są pierścieniowe lampy błyskowe (rys. 3.6).

Z technicznego punktu widzenia są to zwykłe, elektroniczne flesze, którym nadano kształt pierścienia, dzięki czemu można zamontować je wokół obiektywu aparatu. Lampy tego typu umożliwiają uzyskanie jedynego w swoim rodzaju światła, które bardzo miękko podkreśla kształt fotografowanych obiektów, a jednocześnie pozwala niemal zupełnie wyeliminować problem cieni. Przykłady zastosowania tego typu lamp zostaną pokazane na kolejnych stronach tej książki.

Rys. 3.6. (a) Lampa pierścieniowa z maską, która osłania jej wewnętrzną konstrukcję (pośrodku reflektora widoczna jest przednia soczewka obiektywu); (b) lampa po zdjęciu maski (na zdjęciu widoczna jest okrągła, szklana rurka żarówki); (c) widok z boku wraz z aparatem zamocowanym na statywie; (d) widok z tyłu

Wyzwalacz radiowy to jedno z podstawowych akcesoriów każdego fotografa posługującego się typowym oświetleniem studyjnym (rys. 3.7). Wyzwalacz radiowy składa się z nadajnika i odbiornika, który umożliwia zdalne wyzwolenie błysku lampy bez konieczności fizycznego podłączania flesza przy użyciu przewodu synchronizacyjnego. Choć konstrukcja nowoczesnych lamp błyskowych nie stanowi już większego zagrożenia dla aparatów cyfrowych (starsze flesze wyzwalane przy użyciu przewodu synchronizacyjnego mogły po pewnym czasie spowodować uszkodzenie czułych podzespołów elektronicznych ze względu na bardzo wysokie napięcie używane w urządzeniach oświetleniowych), wyzwalacze radiowe całkowicie eliminują konieczność fizycznego połączenia aparatu i źródła światła. W porównaniu z sygnałem elektrycznym przenoszonym przewodem synchronizacyjnym radiowy sygnał wyzwalający cechuje się ponadto bardzo niewielką mocą i jest absolutnie bezpieczny dla aparatu.

Rys. 3.7. Nadajnik wyzwalacza radiowego jest montowany w „gorącej stopce” aparatu i służy do zdalnego wyzwalania lampy błyskowej przy użyciu sygnału radiowego