Komponując zdjęcie, warto na chwilę zapomnieć o subiektywnym odbiorze scenerii przed obiektywem i skoncentrować się na kształtach, kolorach czy kierunkach linii, jakie sobą reprezentuje. Patrząc na kwiecistą łąkę z łańcuchem górskim w tle, trzeba sprowadzić tę scenę do podstawowych elementów graficznych (plamy koloru na pierwszym planie i brył geometrycznych na planie drugim), które mają ogromne znaczenie dla kompozycji zdjęć, budują obraz i tworzą jego indywidualny charakter. Sprowadzając scenę do kształtów, kolorów i kierunków, łatwiej zauważyć swoiste schematy kompozycyjne i wybrać sposób ich wykorzystania.

Spośród wszystkich elementów graficznych kolor wywołuje najwięcej emocji, a jego obecność lub brak wpływa na każdą fotografię. Często to właśnie kolorystyka sceny skłania fotografa do zrobienia zdjęcia. Klimat fotografii zależy w dużej mierze od jej barw. Jasne, soczyste odcienie, jak czerwień, żółć, zieleń czy błękit, dają wrażenie świeżości, a zestawione kontrastowo (zieleń z czerwienią, błękit z żółcią) tworzą napięcie i mogą dodać obrazowi dynamiki. Delikatniejsze, przytłumione barwy tworzą obrazy spokojne i dają efekt ciszy, nostalgii i bezruchu. Podobny efekt wywołują monochromatyczne zestawienia odcieni jednej barwy. Równie harmonijnie wypadają zestawienia kolorów bliskich sobie na kole barw, jak żółci, pomarańczu i czerwieni czy błękitu i zieleni.

Poszczególnym kolorom przypisuje się różne, symboliczne znaczenia, które można wykorzystać w kompozycji, koncentrując się na jednej barwie. Jasna zieleń kojarzona jest ze świeżością, błękity, fiolety i szarości mogą sugerować samotność (krajobraz sfotografowany w pochmurny dzień). Żółcie i pomarańcze to ciepłe kolory kojarzone ze słońcem. Czerwień natomiast jest wyjątkowo mocnym kolorem i może zdominować kompozycję, nawet jeśli występuje tylko na niewielkim obszarze zdjęcia. Czerń sylwety sfotografowanej pod słońce wprowadza do kompozycji wyraźny kontrast, nadając ujęciu graficzny charakter.

----- R E K L A M A -----

ZASZALEJ NA ŚWIĘTA

Sony 600/4 FE GM OSS - KOMIS

47999 zł

Fujifilm GFX 50S II (2262 zdj.) - KOMIS

10999 zł

Sony 70-200/2.8 FE GM OSS - KOMIS

6298 zł

Sony 24-70/2.8 FE GM - KOMIS

3799 zł

Kolor

Barwy widma słonecznego, wpisane w koło, tworzą tak zwane koło barw. Proste przedstawienie, znane większości ludzi, zawiera 12 nasyconych kolorów. Barwy leżące naprzeciw siebie na kole barw nazywamy dopełniającymi. Barwy te silnie kontrastują ze sobą, dlatego potoczna nazwa to kolory kontrastowe: czerwona – zielona, żółta – fioletowa, niebieska – pomarańczowa. Barwy dopełniające ułożone obok siebie sprawiają wrażenie jaśniejszych, niż są w rzeczywistości. Cień na zdjęciu prawie zawsze zawiera niewielką domieszkę barwy dopełniającej do barwy obiektu go rzucającego. Ten fakt często wykorzystuje się w fotografii cyfrowej dla ustalenia balansu bieli.

Jak wcześniej wspomniano, natężenie kolorów na zdjęciach zależy przede wszystkim od jakości światła — pora roku, pora dnia i warunki pogodowe mogą odmienić każdy krajobraz (rysunki 5.9 – 5.11). W pełnym słońcu kolory wydają się wyjątkowo nasycone, a cienie głębokie. Zdjęcia zrobione w takich warunkach często są pełne kontrastów. Przy pochmurnym niebie kolory są przytłumione, a sceneria wydaje się mało kontrastowa. Zdjęcia robione w takich warunkach mają często spokojny, nastrojowy klimat, jednak warto w takich kompozycjach umieścić mocny kolorystyczny akcent, by całość nie stała się nudna.

Rysunek 5.9. Zachód słońca nad Kielcami. Trzy bliskie sobie kolory tworzą harmonię. Kompozycję wzbogaca jasny akcent kolorystyczny — słońce

Rysunek 5.10. Kielce w mglisty dzień. W tej monochromatycznej kompozycji widać tak zwaną perspektywę powietrzną

Rysunek 5.11. Zdjęcie panoramiczne zalewu w Brodach Iłżeckich — wykonane po zachodzie słońca — dominuje odcień czerwieni

We mgle kolory zdają się zlewać ze sobą, tworząc monochromatyczne kompozycje. Szczególnie dobrze wyglądają mgliste panoramy robione o świcie lub zmierzchu, kiedy krajobraz na zdjęciu tworzy coraz mniej nasycone kolorem kształty. Taki efekt zanikania koloru na dalszych planach nazywany jest perspektywą powietrzną.

Uwaga

Barwa (nazywana również odcieniem barwnym) to inaczej kolor — czerwony, zielony, niebieski. Odcień barwny Jasność barwy (inaczej walor) to względne natężenie światła danej barwy (barwa jasna lub ciemna). Jasność Nasycenie barwy (inaczej intensywność) to względna jaskrawość barwy, na przykład od czerwonawej szarości do jaskrawej czerwieni. Nasycenie

Trójpodział, złoty podział i inne reguły kompozycji

Jednym ze sposobów uzyskania zdjęcia lub obrazu o dużych walorach estetycznych jest stosowanie wykorzystywanej od wieków w malarstwie czy architekturze — reguły złotego podziału (rysunek 5.12). Polega ona na podziale kadru na dwie części w taki sposób, aby stosunek całości do dłuższej części był taki sam jak dłuższej części do krótszej. Proporcja tej zasady jest określona (stała, wynosząca w przybliżeniu 1,618).

Rysunek 5.12. Zasada złotego podziału

Aby ułatwić sobie pracę, wielu twórców upraszcza ją, stosując trójpodział (rysunki 5.13 – 5.14). Polega on na dzieleniu obrazu w pionie i poziomie na trzy równe części. Dzięki temu uzyskuje się dziewięć jednakowych obszarów, a na przecięciach linii cztery punkty, które nazywane są mocnymi punktami obrazu.

Rysunek 5.13. Zasada trójpodziału w zastosowaniu do kadrów panoramicznych, klasycznych i kwadratowych

Rysunek 5.14. Panorama ze Świętego Krzyża z naniesioną siatką trójpodziału. Linia horyzontu znajduje się na ⅓ wysokości kadru, a boczna ściana kapliczki w miejscu wyznaczonym przez mocne punkty

W zdjęciach rozplanowanych zgodnie z regułą trójpodziału wrażenie harmonii jest budowane poprzez asymetrię. Nie znaczy to jednak, że należy bezwzględnie unikać symetrycznych kadrów. Symetria dobrze sprawdza się przy miejskich krajobrazach — zarówno w panoramach poziomych, jak i pionowych. Umieszczenie centralnie w kadrze głównego motywu zdjęcia, który sam w sobie jest symetryczny (np. parkowe alejki prowadzące do monumentalnego budynku), buduje równowagę zdjęcia, podkreślając naturalną symetrię obiektu. Symetryczna kompozycja sprawdzi się zawsze, kiedy fotografuje się na przykład odbity w wodzie krajobraz.

Istnieją także inne zasady kompozycji. Jedną z nich jest zasada złotej spirali, oparta jednak na złotym podziale (rysunek 5.15). Figura ta jest bardzo wdzięcznym schematem komponowania kadru fotograficznego, szczególnie do fotografowania wszelkich układów spiralnych. Kompozycje oparte na złotej spirali są bardzo harmonijne, mimo iż są trudne w zastosowaniu.

Rysunek 5.15. Zasada złotej spirali

W przypadku bardziej dynamicznych kadrów lepiej umieszczać w kadrze linie ukośnie. Zapewni to zdjęciu dynamikę i wprowadzi wrażenie ruchu. W praktyce fotograficznej wykorzystywane są najczęściej dwa typy ukośnego podziału kadru. Pierwszym jest układ ukośny oparty na trójkątach, często błędnie nazywanych złotymi (rysunek 5.16). Polega on na wyznaczeniu przekątnej kadru, a następnie poprowadzeniu dwóch prostopadłych do niej linii wychodzących z przeciwległych wierzchołków. Otrzyma się w ten sposób zdjęcie podzielone na cztery trójkątne obszary pozostające ze sobą we wzajemnej harmonii. Jeżeli na zdjęciu obszary te będą się nawzajem uzupełniały, kompozycja będzie zdynamizowana i elegancka. Zasada ta jest najczęściej wykorzystywana w fotografii portretowej.

Rysunek 5.16. Zasada podziału ukośnego

Drugim rodzajem podziału ukośnego jest podział diagonalny oparty na kwadratach. Uzyskiwany jest poprzez wyprowadzenie z narożników kadru czterech linii ustawionych do jego krawędzi pod kątem 45° (rysunek 5.17). Efektem jest siatka składająca się z dwóch (w przypadku kadru kwadratowego) lub czterech mocnych linii oraz jednego (kadr kwadratowy), dwóch (panorama) lub czterech mocnych punktów. Podział oparty na kwadratach znakomicie nadaje się do uwieczniania abstrakcyjnych, geometrycznych wzorów, ale nie tylko.

Rysunek 5.17. Zasada podziału diagonalnego

Linie

Tworzone przez naturalny krajobraz lub przez działanie człowieka linie są niezwykle ciekawym tematem zdjęć i pomagają w budowaniu doskonale skomponowanych kadrów. Linie, na przykład płot lub ścieżka, przyciągają wzrok i prowadzą go w głąb kadru. Mogą podzielić kadr na odrębne strefy, jak choćby linia horyzontu oddzielająca złociste zboże od błękitnego nieba. Nie tylko elementy krajobrazu stworzone przez człowieka (drogi, mosty, płoty, linie energetyczne, ściany itp.) czytamy na zdjęciu jako linie. Długie cienie, strumienie i rzeki, nawet jeśli nie tworzą linii prostych — prowadzą oko w głąb zdjęcia, mogą skierować wzrok na istotny element kompozycji, dają wrażenie głębi. Blisko ułożone elementy, na przykład kamienie w strumieniu tworzące prowizoryczny most, również odczytujemy jako linie.

Poziome linie podkreślają horyzont, dając wrażenie pasywności i spokoju. Kompozycje oparte na poziomych liniach wydają się spokojne i wyważone, natomiast linie pionowe odczytujemy jako dynamiczne i pełne napięcia.

Linie ukośne silnie kontrastują z poziomą linią horyzontu i formatem zdjęcia ograniczonym pionowymi i poziomymi liniami boków (rysunki 5.18 – 5.20). Prowadzą wzrok w głąb zdjęcia, budują perspektywę, mogą wskazywać na istotne elementy kompozycji. Pomagają w budowaniu dynamicznych kompozycji. Najbardziej przyciągają wzrok linie zbiegające się, gdyż dają wrażenie głębi i perspektywy. Odpowiednio umieszczone w kadrze ukośne linie dadzą wrażenie otwartej lub zamkniętej kompozycji. Kiedy fotografując wzgórze, umieścimy je w centrum kadru, stoki utworzą linie biegnące od dolnych rogów kadru do jego górnej krawędzi. Masyw wzgórza da mocny, zwarty kształt na zdjęciu, w całości zamknięty w kadrze. Taka kompozycja sugeruje, że wszystko, co istotne, zostało ujęte na zdjęciu, a poza jego krawędziami nie dzieje się nic istotnego. Natomiast fotografując na przykład łańcuch górski, tak aby przy krawędziach kadru znalazły się szczyty, a linie tworzone przez ich zarys biegły od dolnej krawędzi kadru w górę do prawego górnego rogu i lewego górnego rogu kadru, stworzymy wrażenie „otwarcia”. Taka kompozycja sugeruje, że części uchwyconego widoku znajdują się poza granicami kadru, a zdjęcie jest fragmentem większej całości.

Rysunek 5.18. Opadające ku centrum kadru stoki dają wrażenie otwartej kompozycji. Linia drogi prowadzi wzrok w głąb kadru — Fuerteventura

Rysunek 5.19. Nachylenie stoków daje wrażenie zamkniętej, skończonej kompozycji — Tatry

Rysunek 5.20. Nagromadzenie linii przyciąga wzrok — świętokrzyskie

Linia horyzontu

Jedną z najczęściej fotografowanych linii jest horyzont. Sposób umiejscowienia go w kadrze ma zdecydowany wpływ na charakter fotografii, ponieważ wraz z przesuwaniem horyzontu w kadrze zmieniają się relacje między niebem a ziemią.

Odpowiednio umieszczona linia horyzontu to podstawa dobrze skomponowanego zdjęcia, szczególnie panoramicznego. Horyzont może dzielić panoramę na pół, dając wrażenie symetrii. Taki sposób komponowania sprawdzi się, jeśli jest zachowana równowaga między elementami znajdującymi się poniżej i powyżej linii horyzontu (klasycznym przykładem są chmury odbijające się w wodzie). W przypadku panoramicznych zdjęć, szczególnie bardzo wydłużonych formatów, umieszczenie horyzontu pośrodku pomaga w zachowaniu równowagi zdjęcia, trzeba jednak uważać, by płaszczyzna poniżej linii horyzontu nie była zbyt pusta i nieciekawa. Jeśli chce się zachować regułę trójpodziału, przy długich panoramach o wiele bardziej istotne jest umieszczenie ciekawych elementów w tzw. mocnych punktach na ⅓ i ⅔ długości panoramy niż obniżanie lub podnoszenie linii horyzontu.

Umieszczenie linii horyzontu bliżej dolnej lub górnej krawędzi zdjęcia, na ⅓ lub ⅔ wysokości kadru (zasada trójpodziału), tworzy bardziej dynamiczny efekt i dobrze sprawdza się w krótszych panoramach (np. o proporcjach boków 2:1, 3:1). Horyzont umieszczony poniżej środka kadru podkreśla niekończącą się przestrzeń nieboskłonu i jest często wykorzystywany w fotografii krajobrazowej. Wysoko umieszczona linia horyzontu akcentuje natomiast pierwszy plan. Ograniczony jest też wpływ nieba na kompozycję. Nieboskłon nie konkuruje w ten sposób z głównym obiektem obrazu. Umieszczenie na zdjęciu elementu położonego blisko widza podkreśla odległość między najbliższym i najdalszym planem, dając wrażenie głębi.

Warto eksperymentować z kompozycją zdjęć i próbować mniej konwencjonalnych sposobów patrzenia na scenę. Linię horyzontu można umieścić bardzo blisko górnej lub dolnej krawędzi zdjęcia bądź w ogóle nie uwzględnić jej w kadrze.

Bardzo niskie położenie horyzontu powoduje, że niebo jest dominującym (czasem wręcz przygniatającym) elementem fotografii (rysunek 5.21). Taki efekt uzyskujemy przez odchylenie aparatu w górę. Składając panoramy w programie graficznym ze zdjęć składowych, można dodatkowo wygiąć linię horyzontu, dzięki czemu można uzyskać efekt specjalny.

Rysunek 5.21. Nisko umieszczony horyzont podkreśla barwne chmury — Sielpia o wschodzie słońca

Pojęcie horyzontu dotyczy nie tylko zdjęć wykonywanych na otwartej przestrzeni — zdjęć typowo krajobrazowych. Te zasady można zastosować do zdjęć wykonywanych w miastach lub we wnętrzach, przyjmując linię podłogi lub połowę odległości podłogi od sufitu za horyzont.

Ruch i kierunek

W zależności od strony, w którą zwrócony jest obiekt na zdjęciu, odbiorcy różnie interpretują jego ruch. Dla osób wychowanych w naszym kręgu kulturowym naturalnym kierunkiem jest ruch z lewej strony w prawą i z góry na dół, tak więc jeśli osoba na zdjęciu idzie w prawo, to podświadomie stwierdzamy, że wkłada mniej wysiłku w marsz niż osoba idąca w lewo. Jeśli chce się podkreślić wysiłek alpinisty w górach, warto umieścić go skierowanego w lewo z prawej strony kadru, zaś sportowca na mecie — gdy zależy nam na ukazaniu jego lekkiego finiszu — odwrotnie. Samolot startuje w prawo, a ląduje w lewo itp. — przykłady można by mnożyć. Czasem warto odwrócić zdjęcie w programie graficznym i sprawdzić, czy nie wygląda lepiej (rysunek 5.22).

Rysunek 5.22. Panorama — ruch i kierunek; Bośnia

Ruch obiektu na zdjęciu można oddać poprzez długi czas naświetlania. Woda przybiera wtedy postać mgły, mlecznych strumieni, ciągłych linii. Poruszające się pojazdy i postaci wydłużają się i rozmazują. Dodatkowo wrażenie dynamizmu ruchu może potęgować ilość miejsca wykadrowana wokół poruszającego się obiektu. Jeśli fotografowany obiekt ma przed sobą większą część kadru niż za sobą, będzie sprawiał wrażenie rozpoczynania ruchu, dynamizmu i szybkości. Jeśli miejsca będzie mniej — oglądający panoramę odbierze to jako końcową fazę ruchu, finisz.

Orientacja kadru

Mimo że większość panoramicznych zdjęć jest pozioma, nie należy się ograniczać tylko do takiej orientacji kadru. Niektóre motywy wyglądają lepiej ujęte w pionowym niż poziomym kadrze.

W porównaniu do poziomych pionowe panoramy wywołują zupełnie inne wrażenie na odbiorcy. Pionowe kadry wydają się pełne napięcia, ekscytujące i dynamiczne. Widz czyta je od dołu do góry, w przeciwieństwie do klasycznych poziomych kadrów oglądanych od lewej do prawej.

Głębia ostrości

Głębia ostrości jest dla fotografa jednym z najważniejszych środków wyrazu. Pozwala na wyraźne przedstawienie pewnych elementów kadru przy jednoczesnym rozmyciu innych. Tworząc panoramy, szczególnie przedstawiające krajobraz, fotograf często decyduje się na przedstawienie wszystkich planów wyraźnie i ostro. Czasem jednak warto poeksperymentować i stworzyć panoramę o mniejszej głębi ostrości, wyodrębniając tylko część elementów kompozycji.

Akcenty

Monotonny kadr można przełamać tak zwanym akcentem (rysunek 5.23). Może to być plama kontrastowego koloru (np. samotny obłoczek na czystym błękitnym niebie) lub klasyczne drzewo na polu (wyróżniające się na linii horyzontu). Takie akcenty najlepiej umieszczać w pobliżu mocnych punktów, zgodnie z zasadą trójpodziału.

Rysunek 5.23. Drzewo umieszczone w mocnym punkcie przyciąga wzrok, stanowi akcent w spokojnym krajobrazie