Niektóre wydarzenia historyczne są tak ważne, że większość z nas dokładnie pamięta, gdzie wtedy była i co robiła. Dla współczesnych, dorosłych Amerykanów takim właśnie wydarzeniem jest niewątpliwie atak na bliźniacze wieże WTC, do którego doszło 11 września 2001 roku. Dla pokolenia ich ojców i dziadków, takim zdarzeniem był skuteczny zamach na prezydenta USA Johna F. Kennedy'ego.

W listopadzie 1963 roku prezydent Kennedy przygotowywał się już do przyszłorocznej kampanii wyborczej, która miała zapewnić mu reelekcję. Kandydaci partii demokratycznej zawsze mieli trochę pod górkę w stanach znajdujących się na południu USA, a jednym z takich stanów, który gwarantował wtedy uzyskanie aż 25 głosów elektorskich, był Teksas. W wyborach roku 1960 Texas padł łupem Kennedy'ego, głównie za sprawą pochodzącego z tego stanu Lyndona B. Johnsona, który został wiceprezydentem. W kolejnych wyborach, zwycięstwo w Teksasie wcale nie było jednak oczywiste, bo sondaże pokazywały tam przewagę kandydata republikanów Barry'ego Goldwatera i sztab Kennedy'ego zdecydował, że w drugiej połowie listopada 1963 roku, prezydent wraz ze swoją bardzo popularną małżonką Jacqueline, odwiedzi kilka dużych, teksańskich miast, aby zyskać przychylność ich mieszkańców.

Grafik wizyty w Teksasie był wypełniony do granic możliwości. Noc 21 na 22 listopada prezydent spędził w Fort Worth, gdzie rankiem miał wygłosić przemówienie i zjeść uroczyste śniadanie. Następnie miał udać się do bazy lotniczej Carswell, gdzie czekał Air Force One i wykonać nim króciutki, kilkunastominutowy lot na lotnisko Love Field w Dallas. Stamtąd orszak prezydencki miał przejechać do centrum handlowego Trade Mart, w którym na 12:30 był zaplanowany lunch ze śmietanką biznesową tego miasta.

----- R E K L A M A -----

ZIMOWE PROMOCJE OD NIKONA

Nikkor 85/1.2 Z S

12498 zł 11638 zł

Nikon Z8 BODY

16998 zł 15708 zł

Nikkor 600/6.3 Z S VR

23198 zł 19758 zł

Nikon D850 BODY

11944 zł 10224 zł

John i Jacqueline Kennedy na lotnisku Love Field w Dallas. Fot. Cecil W. Stoughton. Źródło: Wikipedia.

Choć prognozy pogody mówiły o spodziewanych opadach deszczu, Dallas przywitało Kennedy'ego pełnym słońcem. W efekcie para prezydencka wraz z gubernatorem Teksasu Johnem Connally i jego małżonką zajęli miejsca w otwartej limuzynie. Droga z lotniska do Trade Mart przebiegała przez Dealey Plaza, gdzie należało wykonać ostry skręt z Houston Steet w Elm Street. Na rogu tych ulic stał budynek Teksańskiej Składnicy Podręczników Szkolnych.

Para prezydencka w limuzynie na Main Steeet w Dallas, chwilę przed wjazdem na Dealey Plaza. Fot. Walt Cisco, Dallas Morning News. Źródło: Wikipedia.

Orszak miał lekkie spóźnienie, przez co w Elm Steet skręcił równo o godzinie 12:30. Wtedy rozległy się strzały, a świadkowie wydarzenia ujrzeli rozpryskującą się czaszkę prezydenta i jego żonę wspinającą się na bagażnik limuzyny. Kawalkada samochodów przyspieszyła gwałtownie i pomknęła do szpitala Parkland. Tam, o godzinie 13:00, lekarze oficjalnie stwierdzili zgon Kennedy'ego.

Fragment Elm Street z zaznaczonym miejscem, w którym kula dosięgła Kennedy'ego. W tle budynek Teksańskiej Składnicy Podręczników Szkolnych. Fot. Adam Jones. Źródło: Wikipedia.

W chaosie powstałym na Dealey Plaza od razu rozpoczęły się poszukiwania potencjalnych zamachowców. Policyjny motocyklista Marrion L. Baker, który słyszał, że strzały dobiegały z Teksańskiej Składnicy Podręczników Szkolnych wbiegł do tego budynku i w pomieszczeniu lunchowym znajdującym się na pierwszym piętrze napotkał Lee Harvey'a Oswalda. Gdy dowiedział się, że jest on pracownikiem składnicy, puścił go wolno. Chwilę później Oswald wychodzi z budynku już przez nikogo nie niepokojony.

Trzy kwadranse po zabójstwie prezydenta, w Dallas znów rozlegają się strzały. Tym razem ginie od nich policjant J.D. Tippit. Świadkowie wydarzenia twierdzą, że strzały oddał Oswald i widzą, jak oddala się on w kierunku kina Texas. Wchodzi tam nie kupując biletu, więc obsługa wzywa policję. Do aresztowania Oswalda dochodzi o godzinie 14, natomiast już o 19:10 staje się on formalnie oskarżony o zamordowanie policjanta Tippita.

Lee Harvey Oswald na drugi dzień po zatrzymaniu przez policję w Dallas. Źródło: Dallas Police; Warren Commission; Wikipedia.

W tym czasie Oswald jest już kilkukrotnie przesłuchiwany i konfrontowany ze świadkami. Jednocześnie wydział zabójstw policji w Dallas prowadzi intensywne działania na terenie Teksańskiej Składnicy Podręczników Szkolnych. W nocy z 22 na 23 listopada, do zabójstwa Tippita, Oswaldowi dochodzi zarzut zamachu na prezydenta Kennedy'ego.

Następnego dnia wciąż trwają przesłuchania, do których włącza się już FBI. Oswald nie ma jeszcze prawnika i tego dnia próbuje kontaktować się z nowojorskim adwokatem Johnem Abtem. Po południu oskarżonego odwiedza rodzina.

W niedzielę, 24 listopada, od samego rana przesłuchanie Oswalda prowadzi kapitan Will Fritz - szef wydziału zabójstw. Chce wykorzystać swój czas do maksimum, bo wie że za chwilę Oswald zostanie przeniesiony do więzienia okręgowego i na całym śledztwie położy rękę ktoś inny. W efekcie przenosiny, pierwotnie zaplanowane na godzinę 9:15, a potem na 10, przesunęły się jeszcze bardziej.

O godzinie 11:20 Oswald eskortowany przez policjantów pojawia się w piwnicy budynku policji w Dallas i ma być przeprowadzony do umocnionego samochodu, który przewiezie go do więzienia okręgowego. Z prawej strony Oswalda, w jasnym garniturze i z charakterystycznym białym stetsonem na głowie, idzie postawny James "Jim" Leavelle - detektyw z wydziału zabójstw policji w Dallas. Lewą rękę oskarżonego trzyma ubrany na czarno i z czarnym kapeluszem na głowie L. C. Graves - inny detektyw z tego samego departamentu policji. Nagle, przez tłum przebija się niewysoki, korpulentny mężczyzna. W jego ręce pojawia się Colt Cobra 38 i rozlega się strzał. Jeden z policjantów krzyczy: "Jack! Ty skurwysynu!

Jack Ruby strzela do Lee Harvey Oswalda. Wykadrowane zdjęcie, które oryginalnie ukazało się 25 listopada 1963 roku w "Dallas Times Herald". Fot. Robert H. Jackson.

Lee Havey Oswald zwija się z bólu i chwilę później traci przytomność. Zostaje przewieziony do szpitala Parkland - dokładnie tego samego, w którym zmarł John Kennedy. Okazuje się, że jedna, jedyna kula wystrzelona przez zamachowca przebiła klatkę piersiową, przeszła przez przeponę, śledzionę i żołądek, następnie przebiła główną tętnicę jelitową i aortę oraz największą żyłę. Na dodatek rozerwała jeszcze prawą nerkę. Oswald umiera o godzinie 13:07, prawie idealnie dwie doby po śmierci prezydenta.

Jack Ruby po zatrzymaniu przez policję w Dallas. Źródło: Dallas Police Department. Wikipedia.

W tym czasie policja aresztuje i przesłuchuje zabójcę Oswalda, którym okazuje Jack Ruby. To właściciel klubu nocnego w Dallas, a jednocześnie wieloletni współpracownik mafii. Jest osobą świetnie znaną wielu policjantom, którzy niejednokrotnie byli gośćmi w jego klubie. Od razu po zamachu deklaruje, że zrobił to z żalu i współczucia dla rodziny prezydenta oraz dlatego, że chciał oszczędzić Jacqueline Kennedy zeznawania na procesie Oswalda.

Tło historyczne mamy za sobą, przyszedł więc czas na przedstawienie dwójki głównych bohaterów naszej historii. Pierwszym z nich jest Robert H. Jackson. W 1964 roku był on 30-letnim fotografem zatrudnionym w "Dallas Times Herald". Na zlecenie swojego pracodawcy obsługiwał on wizytę Kennedy'ego w Dallas. W momencie zamachu jechał w siódmym samochodzie za limuzyną prezydenta, słyszał strzały, ale nie wykonał wtedy żadnego zdjęcia, bo był w trakcie zmiany filmu w aparacie.

Jackson wiedział, że planowane przeniesienie Oswalda ma odbyć się w niedzielny poranek o godzinie 9:15. Wraz z tłumem innych dziennikarzy czekał więc na to wydarzenie już od godziny 9. Gdy pojawiło się opóźnienie, Jackson się zaczął się stresować, bo na okolice godziny 11 zaplanowana była konferencja prasowa żony rannego w zamachu gubernatora Connelly'ego. Konferencja miała się odbyć w szpitalu Parkland i Jackson musiał tam jeszcze dojechać. Jeden ze współpracowników Jacksona podszedł wtedy do niego, sugerując żeby udał się on obsłużyć konferencję w szpitalu. Jackson zdecydowanie odmówił. Nie miał jeszcze dobrego zdjęcia Oswalda i nie zamierzał wypuścić z rąk takiej okazji.

Po godzinie 11 do oczekujących dziennikarzy wyszedł policjant i poinformował ich, że Oswald ma być wyprowadzony za około pięć minut. Polecił zająć stanowiska już teraz, żeby potem nie robić zamieszania i nie przeszkadzać policji w wykonywaniu swoich obowiązków.

Nikon S3 oraz W-Nikkor.C 3.5 cm f/2.5. Fot. M. Górko

Jackson miał ze sobą dwa aparaty - pierwszy z nich, wyposażony w teleobiektyw, nie odegrał żadnej roli w tej opowieści. Drugim był Nikon S3 - małoobrazkowy aparat dalmierzowy z wymienną optyką. Został on zaprezentowany w 1958 roku i był produkowany aż do roku 1967. Do sprzedaży trafiło w sumie ponad 14 tysięcy egzemplarzy tego modelu.

Nikon S3 oraz W-Nikkor.C 3.5 cm f/2.5. Fot. M. Górko

Do swojego Nikona S3 Jackson podpiął klasyczny reporterski obiektyw W-Nikkor.C 3.5 cm f/2.5. Ten model był produkowany w latach 1958-1964 i był typowym, symetrycznym, podwójnym gaussem składającym się z 6 soczewek ustawionych w 4 grupach.

Konstrukcja optyczna obiektywu W-Nikkor.C 3.5 cm f/2.5. Źródło: Nikon.

Jackson ustawił skalę odległości na 10-11 stóp. Ponieważ używał lampy błyskowej, mocno przymknął przysłonę, tak aby głębia ostrości była duża i pozwoliła objąć wszystkich bohaterów fotografowanej sceny. Jeszcze kilka razy upewnił się, czy sprzęt jest gotowy do pracy. Teraz pozostało czekać tylko na właściwy moment. I ten moment nadszedł o godzinie 11:21. Jackson zobaczył przedzierającego się Jacka Ruby'ego, potem wycelowany pistolet i usłyszał strzał. Wtedy nacisnął spust migawki.

Nikon S3 oraz W-Nikkor.C 3.5 cm f/2.5. Fot. M. Górko

Okazało się, że nie był jedynym, bo jeszcze lepszym refleksem wykazał się inny fotograf, a mianowicie Ira Jefferson "Jack" Beers Jr. Niestety swój świetny refleks przypłacił potem depresją.

Beers był starszy od Jacksona, bo miał 41 lat i pracował wtedy dla gazety "The Dallas Morning News". W kluczowym momencie w swoim ręku trzymał średnioformatową lustrzankę dwuobiektywową Mamiyaflex C3 i zareagował 0.6 sekundy szybciej niż Jackson. Tak naprawdę nawet nie chodziło tutaj o refleks, tylko o zdolność przewidywania wykształconą przez wiele lat pracy doświadczonego fotografa. Beers stał po prawej stronie Jacksona, a jednocześnie bliżej Ruby'ego. Dojrzał go więc wcześniej, a rewolwer w ręku zamachowca nie pozostawiał wątpliwości, co do jego zamiarów. Widząc ruch Ruby'ego, Beers zorientował się, że zaraz zasłoni mu on Oswalda i uniemożliwi wykonanie dobrego zdjęcia. Wycelował więc aparat i nacisnął spust migawki. Wykonał swoje ujęcie dosłownie ułamki sekundy przed tym jak padł strzał.

Jack Ruby strzela do Lee Harvey Oswalda. Fot. Ira Jefferson "Jack" Beers Jr.

Beers błyskawicznie dotarł do swojej redakcji i wywołał zdjęcie. "The Dallas Morning News" umieściło je na pierwszej stronie swojego poniedziałkowego wydania, ale jeszcze wcześniej wiadomość o tym doskonałym ujęciu pojawiła się w teleksie.

Jackson wrócił do swojej redakcji znacznie później i jeszcze zanim zaczął pracę nad swoimi filmami, informacja o zdjęciu Beersa rozeszła się już w środowisku. Współpracownicy Jacksona chcieli wiedzieć, czy ma on coś choć równie dobrego, ale on odpowiedział zachowawczo, że będzie wiedział, dopiero wtedy gdy wywoła swój film. Gdy proces wywoływania i utrwalania się zakończył, Jackson z duszą na ramieniu skierował negatyw pod światło. Nie martwił się o kadr, ani o ostrość ujęcia, obawiał się tylko tego, czy trafił we właściwy moment. Inspekcja negatywu i szybko wykonane stykówki, potwierdziły, że nie tylko dorównał ujęciu Beersa, ale znacznie je przewyższył. Zadecydowało 0.6 sekundy, w którym Ruby zdążył oddać strzał, a osoby uwiecznione na zdjęciu nań zareagować.

Jack Ruby strzela do Lee Harvey Oswalda. Pełny kadr. Fot. Robert H. Jackson.

Wykonanie dużej odbitki w pełni ukazało dramatyzm ujęcia. Śmiertelna kula zdążyła już poczynić spustoszenie w organach wewnętrznych Oswalda, przez co zaczyna on zwijać się w kłębek, a na jego twarzy wykwita grymas bólu. Stojący obok i połączony z Oswaldem kajdankami Leavelle jest wyraźnie zaskoczony, ale próbuje jeszcze reagować, samemu się odchylając i odpychając Oswalda z linii strzału. Drugi policjant prowadzący oskarżonego jest zasłonięty przez sylwetkę Ruby'ego. Stojący wokół ludzie są już zaalarmowani zamieszaniem oraz strzałem, przez co spoglądają bezpośrednio na dziejącą się na ich oczach tragedię.

Zdjęcie wykonane przez Jacksona zostało przed publikacją zauważalnie wykadrowane. Gdy jednak spojrzymy na całość, ujrzymy że dostęp do Oswalda blokował fotografowi samochód, za którym stał kolejny policjant w białym stetsonie i w grubych okularach. To kapitan Will Fritz, który przedłużył poranne przesłuchanie Oswalda i w ten sposób, pośrednio, przyczynił się do jego śmierci.

Wykadrowane ujęcie autorstwa Roberta Jacksona ukazało się następnego dnia, w poniedziałek, 25 listopada 1963 roku, na łamach macierzystej gazety fotografa "Dallas Times Herald". W 1964 roku zostało uhonorowane nagrodą Pulitzera.

Jak potoczyły się losy bohaterów niniejszej historii? Zdążyliśmy już wspomnieć, że prezydent John F. Kennedy i Lee Harvey Oswald zmarli w tym samym szpitalu Parkland, w odstępie prawie równo dwóch dni od siebie. Jack Ruby został osądzony i skazany za morderstwo na karę śmierci. Jego prawnicy złożyli jednak apelację, ale Ruby nie doczekał kolejnego procesu. Zdiagnozowano u niego raka, który spowodował zatorowość płucną i śmierć. Ruby zmarł 3 stycznia 1967 roku - a ponieważ historia lubi się powtarzać - do zgonu doszło ponownie w szpitalu Parkland.

Po otrzymaniu nagrody Pulitzera, Robert H. Jackson wyprowadził się z Dallas i rozpoczął pracę w "Colorado Springs Gazette-Telegraph". Pracował tam do swojego odejścia na emeryturę w 1999 roku. Obecnie ma 90 lat i mieszka w Manitou Springs, w stanie Colorado.

Jack Beers do końca życia nie pogodził się z faktem, że tylko 0.6 sekundy zadecydowało o tym, że prestiżowa nagroda Pulitzera i sława przypadły komuś innemu. Jego rodzina twierdzi, że zadręczał się tym do końca swojego życia i między innymi z tego powodu cierpiał na depresję. Zmarł w Dallas, w 1975 roku, na zawał serca mając tylko 51 lat.

Wydarzenia do których doszło w dniach 22-24 listopada 1963 roku w Dallas do dzisiaj rozpalają wyobraźnię wielu osób. Już 29 listopada powołano komisję pod przewodnictwem sędziego Earla Warrena, której zadaniem było wyjaśnienie przyczyn zabójstwa prezydenta i wskazanie sprawców tego przestępstwa. Z perspektywy czasu widać wyraźnie, że komisja ta, zamiast dociekliwie poszukiwać prawdy, skupiła się głównie na gaszeniu rozpalonych nastrojów społecznych. Samotny i ekscentryczny Oswald idealnie nadawał się na kozła ofiarnego i cała wina została zrzucona na niego. Nie było żadnego spisku, zabójstwa dokonał fanatyk i szaleniec, a sprawę można zamknąć.

Członkowie Komisji Warrena przekazują prezydentowi Johnsonowi swój raport końcowy. Źródło: White House, Cecil Stoughton, via LBJ Library

Społeczeństwo amerykańskie, w dużej części, nie zgodziło się z tymi ustaleniami, przez co w 1976 roku powołano Komisję Śledczą Izby Reprezentantów do Spraw Zabójstw. Komitet zakończył dochodzenie w 1978 roku, a w 1979 wydał swój raport końcowy, stwierdzając, że prezydent John F. Kennedy został zamordowany przez Lee Harveya Oswalda prawdopodobnie w wyniku spisku. Według ustaleń tej komisji jest bardzo prawdopodobne że strzały oddało dwóch snajperów, a dodatkowy strzał w kierunku prezydenta padł z trawiastego pagórka znajdującego się przy ulicy Elm. Komisja nie była jednak w stanie wskazać źródła spisku na życie prezydenta Kennedy'ego.

Nikon S3 oraz W-Nikkor.C 3.5 cm f/2.5. Fot. M. Górko

Czy w spisku tym brał udział Jack Ruby? Czy mafia, z którą miał on sporo konszachtów, zleciła mu uciszenie Oswalda? Na to też nie znajdziemy ostatecznej odpowiedzi. Z jednej strony, gdy słucha się zeznań Ruby'ego przez Komisją Warrena, w wielu miejscach prosi on o przenosiny do Waszyngtonu, zapewniając, że tylko tam będzie mógł powiedzieć całą prawdę. Wszystko to spotyka się z bardzo lakoniczną i chłodną reakcją członków komisji. Ruby pozostaje więc w więzieniu w Teksasie, gdzie po trzech latach umiera.

Z drugiej strony, za brakiem przynależności Ruby'ego do spisku przemawia jego zachowanie w dniu zabójstwa Oswalda. Gdyby to planował, pewnie stałby od godziny 9 rano, w podziemiach Departamentu Policji w Dallas, tak jak robili to fotografowie Jackson i Beers. Przecież nikt wtedy jeszcze nie wiedział, że przesłuchanie Oswalda się opóźni, a on sam przyczyni się do dodatkowej zwłoki, prosząc o przyniesienie mu ulubionego, czarnego swetra. Tymczasem jeszcze dosłownie kilka minut przed wyprowadzeniem Oswalda, Ruby stał w kolejce w punkcie Western Union, żeby dokonać przelewu 25 dolarów na konto jednej ze striptizerek pracujących w jego klubie. Gdyby kolejka była odrobinę dłuższa, albo Oswald nie zgłaszał zastrzeżeń odnośnie swojej garderoby, w kluczowym momencie Ruby byłby w zupełnie innym miejscu, a Jackson i Beers nie mieliby okazji do wykonania swoich kultowych zdjęć.